ALFRED NOBEL Hi Vawlei a hmunh chung cu a min hmun ko lai. Nuhrin fa chuak ko ahcun khuaruahar mak taduai fa a si ve.
Alfred
Nobel cu Swedish miphun chemist, engineer, thilthar serchuahtu le raltuknak
hriamnaam sertu a si. Amah cu dynamite a sertu zong a si. Nobel nih hin miakpi
le hriamnaam phunphun sernak ca i a herhmi thir le steel pawl sernak Bofors timi sehzung zong a rak ngei. Nobel nih
hin patent 355 a rak ngei i dynamite patent hi a min a rak thang bikmi a rak
si. A donghnak bik a rovuihca chungah a chawva tampi cu Nobel Laksawng rak tuah
dingah a rak `ial. Nobelium timi element
hi amah philhlonak caah rak sakmi a si.
![]() |
| Bomb a siammi an rak hneksak lio. |
Alfred
Nobel cu Immanuel Nobel le Andriette Ahlsell Nobel hna i an fapa pathumnak a
rak si. 1833 October 21 ah Stockholm ah a rak chuak. Amah cu sianghleisaang
cachim Professor Nikolay Nikolaevich Zinin sinah Chemistry a rak cawng. Kum 18
a rak si ah, United States of America ah Chemistry kong cawn ah le John
Ericsson kut tangah rian`uan dingah a rak kal. Kum li chung rian`uan pahin ca a
cawn dih hnu ah Alfred cu Sweden ah a kir `han i a puak khomi thilri pawl – a
bikin tangka chiahnak kuang sernak le nitroglycerin hmannak kong hlathlai le
cawn ruah ah a caan vialte peek in rian a rak `uan. 1864 September 3 ah Stockholm
khua um Heleneborg hmun ah a hrambunhmi an sehzung cu hneksaknak an tuah lio ah
a rak puak i minung panga an rak thi.
Nobel
cu phungning tein cacawnnak sianginn ah ca a rak cawng lo nain holh phun 6
-Swedish, French, Russia, English, German le Italian a rak thiam. Mirang holh
in biazai `ial zong a rak thiam. Nobel cu Royal Swedish Academy of Sciences nih
1884 ah an chungtel ah an rak thim. 1893 kum ah Uppsala University in honarary
doctorate a rak hmuh.
Nobel
nih hin nitroglycerin le kieseiguhr an i cawh ahcun thil dang nakin tonghtham
awkah a him deuh i aa remcaang deuh ti a rak hmuh. Cu caah mah thil pahnih
cawhmi cu ‘Dynamite’ tiah a ti i 1867 kum ah a rak chuah. A ser taakmi dynamite
hmanning cu England ram Redhill Tlaang ah tuahmi lungcawhnak khur ah hmuhsaknak
a rak tuah. 1876 ah dynamite nakin a puahnak tha a `ha deuhmi ‘Gelignite’ timi
thilpuahnak phunkhat a rak tharchuah. Mah gelignite ahhin nitroglycerin cu collodion
le nitrate hna he a rak cawh i cak le
`hawng deuhin a rak puak kho. Gelignite cu a fek deuh, a rem deuh lawng si loin
`hialkaam a fawi deuh. Mah thil hi lungvaarkhur cawhnak ah le awngkaa vihnak
caah cun dynamite nakin hman a rak nuam deuh. Mah thilthar nih hin Nobel cu a
chan a `hatter i tangka lei hlawhtlinnak nganpi a rak hmu i rumnak nih a rak
tlunh. A thilsermi kha a van remh `han lengmang tikah cun a donghnak ah
‘Ballistite’ timi meikhu ngei loin a puakmi thilri phunkhat a rak ser khawh.
Mah hi ballistite cu nihin ni tiang rocket hmailei ah zur ti i a kaltertu ah an
hman rih.
1888
kum ah Alfred upa Ludvig cu Cannes puai a zawh lio ah a rak thi. A upa thih
ruang i Alfred a ngaihchiatnak kha French thanhca nih “Thihnak kha chawdawr ah
zuar cu thihnak tak a si” tiin amah mawhchiat pahin an rak `ial. Cu capar a
relmi nih cun Alfred Nobel cu a lungthin a rak hninh tuk i a ngaih a rak chiat
tuk caah zeitlukin dah mi hnemhnak ca ka `uan `han khawh lai timi kha a rak
ruat. Cu caah cun, 1895 November 27 ah Paris khua ummi Swedish-Norwegian Club
ah Nobel nih roca a `ial i min a rak thut. Cu a roca ahcun miphun thleidannak um loin kum tinte Nobel
Laksawng peek dingin le a ngeihmi tangka zapi te i 94% rak hman ding aa tel.
Amah cu 1896 December 10 ah Italy ram Sanremo khua ah zen in a rak thi.
Kum
fatin te vawlei pumpi huapin pekmi Nobel Laksawng cu 1895 kum ah rak tuahmi
Alfred Nobel i a thihnak roca ah a rak `ial ningin Scandinavian comittee nih a
peek zungzal mi a si. Hi laksawng cu Physics, Chemistry, Physiology siloah sii
cawnnak, ca`ialmi le daihnak lei in thiamsaangmi hna kha 1901 thawk in rak peek
a si. Royal Swedish Academy of Sciences nih Physics le Chemistry lei Nobel
Laksawng hna kha an pek hna. Karolinska Instituet nih Physiology lei asiloah sii
lei Nobel Laksawng a pek. Swedish Academy nih Ca`ialmi lei Nobel Laksawng a peek.
Daihnak lei Nobel Laksawng tu cu Swedish miphun buu hna nih pe loin Norwayram
ummi Norwegian Nobel Comittee nih a peek.
Hi
Nobel Laksawng a ngahmi pakhat cio nih hin sui medal pakhat, upatnak ca le
tangka zeimawzat- mah kum i Nobel Foundation tangka luhzat zoh in an ngah. 2009
kum ah laksawng a hmumi mi pakhat cio cu US$ 1.4 million an peek khawh hna.
Nobel Foundation cu Nobel Laksawng peeknak ca i a herhmi tangka le a dangdang
tawlreltu ah 1900 June 29 ah rak sermi a si. Hi Foundation ahhin Swedish miphun
asiloah Norwegian miphun panga an i tel i Stockholm ah zung an `hu. Nobel
Foundation nih a tuahmi thil biapi ngaimi pakhat cu laksawng kong kha vawlei
cung khuazakip cul in thawngthanh le tawlrelpiak hi a si. Nobel Foundation cu
tangka hramhlinhnak company he an i lo. Hiti tangka hram an hlinhnak in an
hmuhmi a miak cu Nobel Laksawng peeknak ah an hman. Nobel Foundation nih a
tangka kawlnak ah Sweden le United States ram hna nih cun hi Foundation hi
ngunkhuai an luatter. 

Comments
Post a Comment