Joshua Van Nun Lian
20-01-2014
Ai thleng in dang lengmangmi vawlei ah kan um. Cun sining le dirhmun zong ai thleng in dang lengmang ve. Bawmhte, hngakchia, tleirawl, mino, upa in tar tiah kan nun le nunning zong ai thleng. Cucu kan i-dan tikah, kan tuahmi, ruahmi le ttuanmi tbk hna zong tampi ai thleng chih. Cu ti kan i-thlen khawhnak i, a hrampi cu nulepa hi an si - phun dang cun ”zohkhenhtu” an si. Cucaah nulepa keden hi fale thluachuah tiah kan chim in ttial khawh ko lai dah?
Nulepa keden kong ttial tikah, phun li in zoh khawh a si. Phun khatnak cu cawnnak, thiamnak le fimnak a ngeimi nulepa i, an fale. Phun hnihnak cu ngeihchiah, chawva le tangka a ngeimi nulepa i, an fale. Phun thumnak cu cawnnak, thiamnak le fimnak ngei in chungkhar, pawcawmnak le fale caah rianttuanmi nulepa i, an fale. A donghnak phun cu, sifak, rethei, harsa le ngakttah (handicap) nulepa i, an fale – ngakttah le handicap minung hna cu Cozah silole Special Zohkhenhnak chungah a ummi an si kho. Zeibantukdah ka nulepa keden ka caah a si timi cu, pumpak nih kan hngalh khawh cang. Kan nulepa keden hi fale tuni kan sining, dirhmun le nunnak caah sullam ngei tukmi, biapi tukmi le rianttuan tukmi a si. Nulepa keden hi zeibantuk phun a si zongah, fale caah thluachuah an si. Nulepa keden phun thumnak le phun linak cu “nulepa keden chia” ti zong kan ti khawh men? Kan ti zongah, fale caah thluachuah a si tthiamtthiam ko, kan ti lai maw?
Nulepa Keden Ttha
Nulepa Keden Chia
Educated Nulepa Keden
- Cawnnak, thiamnak le fimnak ngeimi
- Ttuanhlawh silole nihlawh tammi
- Rian sang silole ttha ttuanmi
Uneducated or Low Educated Nulepa Keden
- Cawnnak silole thiamnak catlap ngei lomi
- Pawcawmnak le nunnak caah ttuanhlawh tlawmmi silole niammi
Rich Nulepa Keden
- Ngeihchiah, chawva le tangka ngeimi
- Company silole dawr ngan tbk ngeimi
- Thilri tbk zong zapi ngeih khawh lomi ngeimi
Helping Nulepa Keden
- Sifak, rethei le harsami
- Cozah silole Special zohkhenh le bawmhnak tangah ummi
Joshua Van Nun Lian
20-01-2014
2
Tuni Laimi kan sining le dirhmun kan zoh ahcun, nulepa keden ttha a ngeimi fale nakin nulepa keden chia a ngeimi kan tam deuh. A ruang tampi chungah ai tal vemi cu kan miphun le ram nih – kan miphun le ram caah kanmah tein systems le structures kan ngeih lo caah a si. Kawlram ralkap hruaining le ukning systems tangah kan um ve caah, tuni ah refugees in kan kalnak zong hi a si. Kawlram silole Lairam ah Political, Economic, Religious, Cultural Educational le Social System (PERCES System) hna hi thlen le remh an si lo ahcun, Laimi tam deuh nih Myanmar le Lairam chungin tthanchonak, ruannak, zalonnak, luatnak, duhdim-nun tbk hna kan ngei kho lai lo.
PERCES System
Political democratic systems
Cultural multi-ethnic cultural systems
Economical tax systems / working systems
Educational free/equal admission systems
Religious multi-religious systems
Social welfare systems
PERCES Systems Kawlram le Lairam ah a tthat lo caah, Laimi zong vawlei deng tiang kan phaknak le vahvaihnak hi a si. Hi PERCES Systems a chiat ruangah, Laimi tampi nih nulepa keden ttha kan ngeih khawh lonak zong a si. Hi systems kong cu ka vun hrial lai i, nulepa keden chungin a chuakmi le tthangmi fale nih nulepa sinah kan bialehnak, lungput (ziaza) silole nunning kan zoh hna lai (ramleng sining hoih in).
Nulepa Keden
Laimi fale tampi cu, nulepa keden chia chungin a chuakmi le tthangmi kan si – phun dang in chim ahcun, nulepa puan le thil chia chungin hlawmmi le zohkhenhmi kan si. Lairam ah nulepa nih fale caah – ti an tthan, lo an thlo, thing an phur. An thlenti tam tuk an chuahter. An rethei tuk hringhran i, an baa tuk dakaw. Zawtfah, ningzah le harsatnak vialte an ton in an tuar viar. Chungkhar le fale zohkhenh le cawmnak caah an si khawh chungin an ttuan. Lothlawh le thingphurh hna hi a caan chung te lawnglawng tuahmi a si – a caan lio i, tuah lo ahcun kum thluanchuak rawl loin um a haumi a si. Thilpuan, hnipuan, angki le bawngbi ttha hmanh an rak i-hruk lo. Ihphanh ttha le nem cu chim lo, khiangthong hmanh an rak ngei lo. Chuk-cho an ttum in an kai. An keng in thil an phurh. Keden hmanh an ngei setsai lo. Pawttam, tihal le retheih vialte an tuar dih cikcek. Rawl thaw an ei lo – sodavand cu chim lo, ti sawhsawh hmanh tthatthi an ding lo. An keden chia, an puan chia, an inn chia le an thil chia in fale caah tiah an lungthin, ruahnak, taksa le nunnak an rak pek. An kutke hmang in fale caah zei paoh an rak tuah.
Joshua Van Nun Lian
20-01-2014
3
Fale cawnnak caah an ti. Fale an ningzak lai an ti. Fale an tihal in an pawttam sual lai an ti. Fale ton hnga dingmi vialte an i-tonter. Thilpuan ttha ngeih le ngeih lo kongah an buai lo – an i-nuamh le nuamh lo kongah an buai lo. Ka fanu le ka fapa hawikom hngar in a um sual lai i, hawi hmaiah a ningzak sual lai timi an ruat. An si khawh chungin fale caah an nun chung vialte caan an pek. Cu vialte nulepa keden cu tuni ah “Fale Thluachuah” an si. Nulepa baatnak, retheihnak, harsatnak, ningzahnak le thlenti hnuah, tuni ah fale nih nuam ngai le lawm ngai in kan nun hi a si. Hnulei na zoh tuk in nai mer tuk ahcun, hmaiah na kal kho in na kal lai lo an ti cuahmah lioah – a caancaan ahcun, hnulei vun cuanh riangmang zong hi kan nunnak ah sullam a ngei tukmi a si kho ve ko dakaw?
Nulepa Mitthli Hnuah Vawlei Paradise
Nulepa nih chungkhar, pawcawmnak le fale ca ruah ah an mitthli a tla. An lung a dong i, an van a sang Lairam ah. Miphun dang sinah mihrut bangin nun le rianttuan hram an domh tthan. Lampi ah zeizet remruam dek mual liam hna. An phaknak ram ah mitthli, thlenti, harsatnak le ningzahnak chim cawk lo an ton i, an nunnak zong a liammi tampi an um. Zan zeizet le ni zeizet remruam hme chungkhar, dawtmi, fale le chungkhar ngai in an um lai. An lungthin le ruahnak a baa tuk lai dakaw! An umhar caan, lilen caan le ngaihchiat caan a tam tuk hringhran lai. Hnemtu zong ngei setsai loin, an dam ahcun rian an ttuan. Nulepa keden, puan le thil chia in an mitthli hnuah tuni ah an fale tampi cu: Europe, USA, Australia, Canada tbk in ram dangdang ah kan phan hna.
Ram ttha le ram nuam phak hnuah, fale cheukhat cu nulepa chimhhrin le cawnpiak kan ngai duh ti lo – a dik in tthami a si hnga maw? Hngakchia, tleirawl le mino tampi nih nulepa chimhhrinnak le cawnpiaknak kongah – kan sining, dirhmun le umnak hoih tbk in nulepa ngaihchiatter, mitthli tlakter le lungfahter hi a ttha in dik hnga maw? Ai dawhmi thil teh a si hnga maw? Cucaah rak ruat cio hna usih – fianternak tuahmi hoih in.
A hman le hmuh kan i-palhnak zawn hna an si maw?
Democracy zalonnak (luatletnak) le covo tampi umnak ram ah kan um cang. Cun democracy hmannak ram a si. Keimah duhning, ruahning le hmuhning hoih in kan um kho ko cu teh tiah micheu nih kan ti rua (this is my right and freedom)?
Individualism pumpak nunnak pakhat chiahnak miphun le ram ah kan um cang. Keimah pumpak nunnak le nunning a si. I-thlak hlah, keimah nawl a si tiah a timi micheu khat kan um cang.
Joshua Van Nun Lian
20-01-2014
4
Keimah pumpuk duhnak, ruahnak le duhthimnak in ka nun ding le awk a si ko. Keimah ka thih ahcun, keimah pumpak pei a thi ko lai cu – keimah nunnak a si, vun i-tlah chih hlah timi ruahnak kan ngei ngai (this is my individual life, will and choice).
Welfarism atu kan umnak le nunnak ram cu welfare system in Cozah nih zohkhenh le bawmh a si. Pawcawmnak caah lungretheih le harsatnak ngaingai a um tuk lem lo. Nulepa nih fale cawm lo zongah, Cozah nih cawm, bawmh le zohkhenh a si. Cozah hi minung caah Pathian le Nulepa bantuk a si cang.
Education Educational System a tthatnak ram le miphun chungah a ummi kan si ve cang. Denmark hna ahcun cawnnak admission hi free a si (ram chungmi caah). Master degree tiang hi Cozah bawmhnak le zohkhenhnak in free bak in cawn khawh a si. Cawnnak, Thiamnak le Fimnak kan ngeih ruangah, keimah nawl a si – keimah duhning, ruahning le hmuhning in ka nung cang lai kan ti khawh, nain cucu a dik in ttha in ai dawh hnga maw?
Economy rian kan vun ttuan. Cu tikah ttuanhlawh kan vun hmu. A result cu tangka kan vun ngei. Tangka kan kawl khawh le hmuh ruangah, chungkhar lutlai le nawl ngeitu ah kan i-siter sual maw? Tangka kan ngeih ruangah, aho ruahnak le bia hmanh la duh lo le ngai duh loin kan um sual maw? Cucu a dikmi a si hnga maw?
Democracy ram le hruainak chungah kan um cang. Individualism chan le vawlei ah kan um cang. Welfarism in Cozah in a kan zohkhenh in bawmh viar ko. Education (cawnnak) ah ka sang in thiamnak a ngeimi ka si. Cun rian ka ngeihmi le ttuanmi ruangah economy ah ka tthawng ko. Hi bantuk ruahnak le hmuhning ruangah – nulepa chimhhrinnak, cawnpiaknak, sikcaknak le hruainak a dohmi micheu kan um ko rua? Kan nu le kan pa hna nih an rak i-denhmi keden hi a denh a nuammi le tthami a si lo. Cucu tuni in hmaileiah an fale nih kan philh hrimhrim awk a si lo. Nulepa nih an i-denhmi keden thawngin tuni ah kan sining in kan sinak hi a si. Cucaah nulepa an chimhrinnak, cawnpiaknak, sikcaknak le hruainak hi a doh si loin, upat hna usih. Atu chan sining, vawlei le chan he ai ralkahmi a si tiah fawi ngai le ol ngai in kan doh hna tikah, kan caah i, an rak i-denhmi keden an ca he kan ca he pakpalawng a si lai?
Kan i-palhnak zawn tiah ruahmi phun nga hna hmang in ”ninghngalmi” pumpak kan si sual ahcun, ruahnak le hmuhnak ah a sangmi nakin a niam deuhmi kan si ko lai dah! Cucaah i-palh hlah usih – kan i-palhnak zawn tiah ruahmi hna hi – kan tthanchonak le tthatnak caah si hna seh.
20-01-2014
Ai thleng in dang lengmangmi vawlei ah kan um. Cun sining le dirhmun zong ai thleng in dang lengmang ve. Bawmhte, hngakchia, tleirawl, mino, upa in tar tiah kan nun le nunning zong ai thleng. Cucu kan i-dan tikah, kan tuahmi, ruahmi le ttuanmi tbk hna zong tampi ai thleng chih. Cu ti kan i-thlen khawhnak i, a hrampi cu nulepa hi an si - phun dang cun ”zohkhenhtu” an si. Cucaah nulepa keden hi fale thluachuah tiah kan chim in ttial khawh ko lai dah?
Nulepa keden kong ttial tikah, phun li in zoh khawh a si. Phun khatnak cu cawnnak, thiamnak le fimnak a ngeimi nulepa i, an fale. Phun hnihnak cu ngeihchiah, chawva le tangka a ngeimi nulepa i, an fale. Phun thumnak cu cawnnak, thiamnak le fimnak ngei in chungkhar, pawcawmnak le fale caah rianttuanmi nulepa i, an fale. A donghnak phun cu, sifak, rethei, harsa le ngakttah (handicap) nulepa i, an fale – ngakttah le handicap minung hna cu Cozah silole Special Zohkhenhnak chungah a ummi an si kho. Zeibantukdah ka nulepa keden ka caah a si timi cu, pumpak nih kan hngalh khawh cang. Kan nulepa keden hi fale tuni kan sining, dirhmun le nunnak caah sullam ngei tukmi, biapi tukmi le rianttuan tukmi a si. Nulepa keden hi zeibantuk phun a si zongah, fale caah thluachuah an si. Nulepa keden phun thumnak le phun linak cu “nulepa keden chia” ti zong kan ti khawh men? Kan ti zongah, fale caah thluachuah a si tthiamtthiam ko, kan ti lai maw?
Nulepa Keden Ttha
Nulepa Keden Chia
Educated Nulepa Keden
- Cawnnak, thiamnak le fimnak ngeimi
- Ttuanhlawh silole nihlawh tammi
- Rian sang silole ttha ttuanmi
Uneducated or Low Educated Nulepa Keden
- Cawnnak silole thiamnak catlap ngei lomi
- Pawcawmnak le nunnak caah ttuanhlawh tlawmmi silole niammi
Rich Nulepa Keden
- Ngeihchiah, chawva le tangka ngeimi
- Company silole dawr ngan tbk ngeimi
- Thilri tbk zong zapi ngeih khawh lomi ngeimi
Helping Nulepa Keden
- Sifak, rethei le harsami
- Cozah silole Special zohkhenh le bawmhnak tangah ummi
Joshua Van Nun Lian
20-01-2014
2
Tuni Laimi kan sining le dirhmun kan zoh ahcun, nulepa keden ttha a ngeimi fale nakin nulepa keden chia a ngeimi kan tam deuh. A ruang tampi chungah ai tal vemi cu kan miphun le ram nih – kan miphun le ram caah kanmah tein systems le structures kan ngeih lo caah a si. Kawlram ralkap hruaining le ukning systems tangah kan um ve caah, tuni ah refugees in kan kalnak zong hi a si. Kawlram silole Lairam ah Political, Economic, Religious, Cultural Educational le Social System (PERCES System) hna hi thlen le remh an si lo ahcun, Laimi tam deuh nih Myanmar le Lairam chungin tthanchonak, ruannak, zalonnak, luatnak, duhdim-nun tbk hna kan ngei kho lai lo.
PERCES System
Political democratic systems
Cultural multi-ethnic cultural systems
Economical tax systems / working systems
Educational free/equal admission systems
Religious multi-religious systems
Social welfare systems
PERCES Systems Kawlram le Lairam ah a tthat lo caah, Laimi zong vawlei deng tiang kan phaknak le vahvaihnak hi a si. Hi PERCES Systems a chiat ruangah, Laimi tampi nih nulepa keden ttha kan ngeih khawh lonak zong a si. Hi systems kong cu ka vun hrial lai i, nulepa keden chungin a chuakmi le tthangmi fale nih nulepa sinah kan bialehnak, lungput (ziaza) silole nunning kan zoh hna lai (ramleng sining hoih in).
Nulepa Keden
Laimi fale tampi cu, nulepa keden chia chungin a chuakmi le tthangmi kan si – phun dang in chim ahcun, nulepa puan le thil chia chungin hlawmmi le zohkhenhmi kan si. Lairam ah nulepa nih fale caah – ti an tthan, lo an thlo, thing an phur. An thlenti tam tuk an chuahter. An rethei tuk hringhran i, an baa tuk dakaw. Zawtfah, ningzah le harsatnak vialte an ton in an tuar viar. Chungkhar le fale zohkhenh le cawmnak caah an si khawh chungin an ttuan. Lothlawh le thingphurh hna hi a caan chung te lawnglawng tuahmi a si – a caan lio i, tuah lo ahcun kum thluanchuak rawl loin um a haumi a si. Thilpuan, hnipuan, angki le bawngbi ttha hmanh an rak i-hruk lo. Ihphanh ttha le nem cu chim lo, khiangthong hmanh an rak ngei lo. Chuk-cho an ttum in an kai. An keng in thil an phurh. Keden hmanh an ngei setsai lo. Pawttam, tihal le retheih vialte an tuar dih cikcek. Rawl thaw an ei lo – sodavand cu chim lo, ti sawhsawh hmanh tthatthi an ding lo. An keden chia, an puan chia, an inn chia le an thil chia in fale caah tiah an lungthin, ruahnak, taksa le nunnak an rak pek. An kutke hmang in fale caah zei paoh an rak tuah.
Joshua Van Nun Lian
20-01-2014
3
Fale cawnnak caah an ti. Fale an ningzak lai an ti. Fale an tihal in an pawttam sual lai an ti. Fale ton hnga dingmi vialte an i-tonter. Thilpuan ttha ngeih le ngeih lo kongah an buai lo – an i-nuamh le nuamh lo kongah an buai lo. Ka fanu le ka fapa hawikom hngar in a um sual lai i, hawi hmaiah a ningzak sual lai timi an ruat. An si khawh chungin fale caah an nun chung vialte caan an pek. Cu vialte nulepa keden cu tuni ah “Fale Thluachuah” an si. Nulepa baatnak, retheihnak, harsatnak, ningzahnak le thlenti hnuah, tuni ah fale nih nuam ngai le lawm ngai in kan nun hi a si. Hnulei na zoh tuk in nai mer tuk ahcun, hmaiah na kal kho in na kal lai lo an ti cuahmah lioah – a caancaan ahcun, hnulei vun cuanh riangmang zong hi kan nunnak ah sullam a ngei tukmi a si kho ve ko dakaw?
Nulepa Mitthli Hnuah Vawlei Paradise
Nulepa nih chungkhar, pawcawmnak le fale ca ruah ah an mitthli a tla. An lung a dong i, an van a sang Lairam ah. Miphun dang sinah mihrut bangin nun le rianttuan hram an domh tthan. Lampi ah zeizet remruam dek mual liam hna. An phaknak ram ah mitthli, thlenti, harsatnak le ningzahnak chim cawk lo an ton i, an nunnak zong a liammi tampi an um. Zan zeizet le ni zeizet remruam hme chungkhar, dawtmi, fale le chungkhar ngai in an um lai. An lungthin le ruahnak a baa tuk lai dakaw! An umhar caan, lilen caan le ngaihchiat caan a tam tuk hringhran lai. Hnemtu zong ngei setsai loin, an dam ahcun rian an ttuan. Nulepa keden, puan le thil chia in an mitthli hnuah tuni ah an fale tampi cu: Europe, USA, Australia, Canada tbk in ram dangdang ah kan phan hna.
Ram ttha le ram nuam phak hnuah, fale cheukhat cu nulepa chimhhrin le cawnpiak kan ngai duh ti lo – a dik in tthami a si hnga maw? Hngakchia, tleirawl le mino tampi nih nulepa chimhhrinnak le cawnpiaknak kongah – kan sining, dirhmun le umnak hoih tbk in nulepa ngaihchiatter, mitthli tlakter le lungfahter hi a ttha in dik hnga maw? Ai dawhmi thil teh a si hnga maw? Cucaah rak ruat cio hna usih – fianternak tuahmi hoih in.
A hman le hmuh kan i-palhnak zawn hna an si maw?
Democracy zalonnak (luatletnak) le covo tampi umnak ram ah kan um cang. Cun democracy hmannak ram a si. Keimah duhning, ruahning le hmuhning hoih in kan um kho ko cu teh tiah micheu nih kan ti rua (this is my right and freedom)?
Individualism pumpak nunnak pakhat chiahnak miphun le ram ah kan um cang. Keimah pumpak nunnak le nunning a si. I-thlak hlah, keimah nawl a si tiah a timi micheu khat kan um cang.
Joshua Van Nun Lian
20-01-2014
4
Keimah pumpuk duhnak, ruahnak le duhthimnak in ka nun ding le awk a si ko. Keimah ka thih ahcun, keimah pumpak pei a thi ko lai cu – keimah nunnak a si, vun i-tlah chih hlah timi ruahnak kan ngei ngai (this is my individual life, will and choice).
Welfarism atu kan umnak le nunnak ram cu welfare system in Cozah nih zohkhenh le bawmh a si. Pawcawmnak caah lungretheih le harsatnak ngaingai a um tuk lem lo. Nulepa nih fale cawm lo zongah, Cozah nih cawm, bawmh le zohkhenh a si. Cozah hi minung caah Pathian le Nulepa bantuk a si cang.
Education Educational System a tthatnak ram le miphun chungah a ummi kan si ve cang. Denmark hna ahcun cawnnak admission hi free a si (ram chungmi caah). Master degree tiang hi Cozah bawmhnak le zohkhenhnak in free bak in cawn khawh a si. Cawnnak, Thiamnak le Fimnak kan ngeih ruangah, keimah nawl a si – keimah duhning, ruahning le hmuhning in ka nung cang lai kan ti khawh, nain cucu a dik in ttha in ai dawh hnga maw?
Economy rian kan vun ttuan. Cu tikah ttuanhlawh kan vun hmu. A result cu tangka kan vun ngei. Tangka kan kawl khawh le hmuh ruangah, chungkhar lutlai le nawl ngeitu ah kan i-siter sual maw? Tangka kan ngeih ruangah, aho ruahnak le bia hmanh la duh lo le ngai duh loin kan um sual maw? Cucu a dikmi a si hnga maw?
Democracy ram le hruainak chungah kan um cang. Individualism chan le vawlei ah kan um cang. Welfarism in Cozah in a kan zohkhenh in bawmh viar ko. Education (cawnnak) ah ka sang in thiamnak a ngeimi ka si. Cun rian ka ngeihmi le ttuanmi ruangah economy ah ka tthawng ko. Hi bantuk ruahnak le hmuhning ruangah – nulepa chimhhrinnak, cawnpiaknak, sikcaknak le hruainak a dohmi micheu kan um ko rua? Kan nu le kan pa hna nih an rak i-denhmi keden hi a denh a nuammi le tthami a si lo. Cucu tuni in hmaileiah an fale nih kan philh hrimhrim awk a si lo. Nulepa nih an i-denhmi keden thawngin tuni ah kan sining in kan sinak hi a si. Cucaah nulepa an chimhrinnak, cawnpiaknak, sikcaknak le hruainak hi a doh si loin, upat hna usih. Atu chan sining, vawlei le chan he ai ralkahmi a si tiah fawi ngai le ol ngai in kan doh hna tikah, kan caah i, an rak i-denhmi keden an ca he kan ca he pakpalawng a si lai?
Kan i-palhnak zawn tiah ruahmi phun nga hna hmang in ”ninghngalmi” pumpak kan si sual ahcun, ruahnak le hmuhnak ah a sangmi nakin a niam deuhmi kan si ko lai dah! Cucaah i-palh hlah usih – kan i-palhnak zawn tiah ruahmi hna hi – kan tthanchonak le tthatnak caah si hna seh.
Comments
Post a Comment