THILHLUN KENGTU

By: Pu Tial Ling

PATHIAN BIA THUP SULLAM 

BIAHMAIṬHI:

 

"Bawipa Pathian nih aa timhmi kha a sal Profet hna theihter hmasa loin zeihmanh a tuah hnalo". Amos 3:7. "A hramthok tein a phichuak zeihdah a si te lai ti kha ka rak chim. Thil umding kha an um hlan piin ka rak chim. Ka tinhmi cu a dihlakin ka tuah lai". Isaiah 46:10.

"Khi tikah Siangpahrang Nebukhadnezzar cu a bok i Daniel kha a biak. Cun a thawh i nan Pathian hi pathian hna Pathian le siangpahrang hna Siangpahrang a si taktak, Amah cu biathli a phuangtu a si i cucaah nangmah nih hi biathli cu na phuan khawh, tiah a ti". Daniel 2:47

          Pathian nih cun hmailei thil a tlung lai dingmi cu a si hlanpiin a rak chim chung, a hung phak tikah a nungmi Pathian zumhtlak a sinak kha fiang tein a lang. Cubantukin Pathian nih hin Daniel cauk chung le Biathlam cauk chungah hin vulei donghnak caan ni hmadungbik caan i a ummi caah hin lam chimtu ceu ṭhabik an si. Cucaah Pathian nih kan ca i a chim chungmi bia hi ṭha tein, teimak tein cawn awk a si. Hi Profet bia ah hin a thlam le tahchunhnak hmuhsakin a hman.

          Nebukhadnezzar mangah cun, pennak pali cu Sui, Ngun, Dar, Thir, Kedong pahra thir le tlakin a hmuhsak. Daniel hmuhmiah cun cu pennak cu Chiandeih, Vom, Pawlai lu pali le thla pali nei, ṭihnung ngai saram thirha nei, Dartin neimi in a hmuhsak i an sullam ai khatmi an si. Cucaah hihi ṭhate rel hngalh cun kan himnak a si.

DANIEL LE BIATHLAM, SAHRANG KE A SULLAM

          Daniel hi Khaldi ram khuapi Babilon siangpahrang Nebukhadnezzar nih Jerusalem a rak chim lio BC 606 lio i sal an tlaimi Judah bawi chungin tlangvalno a rak si. Nebukhadnezzar nih siangpahrang inn chung i rianṭuan dingah cacawng dingin mi a thimmi hna pali lakah ai tel vemi a si. Amah hi Pathian a ṭihmi a si i, Pathian nih thlawchuah A pek i Pathian nih mang le biathli zong kha Daniel sin hin a phuan hna. Daniel cu Persia siangpahrang Siaras caan tiangin siangpahrang innah a ṭuan. Daniel Dal 7 chungah langhnak a hnuhmi hi Dal 2 nak chung i Nebukhadnezzar mang he khan an sullam ai khat bak i Nebukhadnezzer nih hin milem nganpi ṭihnung ngai in a hnuh i cu milem pi cu a lu Sui, a tang le ban Ngun, a paw le a tai Dar, a ke khap ah Thir, a ke phaah Thir le Tlak cawhmi in a hmuh.

          Nebukhadnezzar nih khua a rauhmi, ka hnuah hin zeithildek a umte lai ti a ruahmi cu Pathian nih zanmangin a vun chimh i zinglei i a thawh tikah a thawhpi kholo, a ruat lengmang a hngal kho tilo i a awlok a chong tuk. Khi tikah siangpahrang nih cun mitleh thiam hna le camh thiam hna le khuachia thawl thiam hna le eih thiam hna kha a kawh hna i 'ka mang cu a sullam ka chim uh', tiah a ti hna. An nih nih na mang cu kan chim law a sullam cu kan in chimh lai tiah an leh ṭhan. 'Siangpahrang nih cun mang cu nan ka chimh loah cun dantatnak cu nan dihlakin aa khat in pek nan si lai.. ka mang cu ka chim uh! Cu cun pei a sullam zong cu nan ka chimh khawh lai i ka hngalh fam lai cu' tiah a leh hna. Daniel 2:9. Siangpahrang cu Khaldi mi hna nih cun an thawh i, 'Siangpahrang nih hngalh a duhmi hi vulei cung khua zeihmanhah a chim khomi an um lailo. Hi bantuk celngel, mitleh thiammi hna le khuachia thawl thiam hna le Khaldimi hna kha an ti bal hnalo. Bawipa nih nan tuah lai na kan timi hi a har tuk, a thi khomi minung hna sin i a um lomi Pathian hna dah tilo nih cun ahohmanh nih an tuah kho lailo', an ti. Hi bia a theih tikah siangpahrang cu a thin a i sum kho tilo i Babilon ram chung i mifim vialte cu thah dihawk an si lai tiah nawlbia cu a chuah. Cucaah Daniel cu siangpahrang hmaiah cun a vung lut i siangpahrang cu mang sullam chimh khawhnak hnga a caan ka pe rih tiah a vung nawl.

          Cun Daniel cu innah a tin i thil um tuning vialte cu a hawi le Hananiah, mashael le Azariah kha a chimh hna. Amah Daniel le an nih le Babilon mifim hna kha thah an sinak hngalo vancung Pathian kha a zangfahnak kan nawlawk a si tiah a ti. Cun langnakin zanah cu biathli sullam cu Daniel sinah phuan a si i vancung Pathian cu hitihin a thangṭhat.

          Fimnak le ṭhawnnak vialte cu na ta an si caah Pathian min cu chan khat hnu chan khat thangṭhat si ko seh. Khua caan siseh, caan kha siseh, a thlen lengmang hna. Siangpahrang kha a ṭhumh hna i a kaiter hna. Mifim kha fimnak a pek hna i a hngalmi kha hngalhnak vialte cu a pek hna.

          A thukmi biathuk kha a phuan. Mui lakah zeidah a thup ti kha a hngalh. Ka pupa hna Pathian Nangmah cu kan lomh i kan thangṭhat. Zeicatiah nangmanh nih fimnak le ṭhawnnak kha na ka pek. Ka thla camnak kha na ka leh i siangpahrang nih hngalh a duhmi kha na ka chimh. Daniel 12:10-23.

MANG LE A SULLAM

 

        "Khitikah siangpahrang nih Daniel cu a thawh i ka mang i ka hmuh mi kha zeidah a si le a sullam cu na ka chim kho lai maw. Daniel nih cun siangpahrang nih hngalh a duh mi biathli cu, mifim ahohmanh si hna seh, khuachia ṭhawl thiam ahohmanh nih sihna seh, mangih thiam ahohmanh nih sihna seh, na sinah an phuang kho lai lo. Sihmanhsehlaw vancungah khin biathli a phuang khotu Pathian pakhat a um i amah nih cun siangpahrang Nebukhadnezzar cu hmaileiah zeithildah a um lai ti kha an chimh chung i na ih lioah hmailei thil kong kha na manh i biathli a phuang khotu Pathian nih zeidah a um dingmi thil cu a si kha an hmuh sak.

          Khua na conh lioah "Maw, siangpahrang milem nganpi pakhat na hmuh. Hi milempi cu a ngan ngaingaimi a si i cer dekduakpiin a um i na hmaiah cun a dir zengzuang ko i zohah khin ṭihnungpi a si . Cu milem lu cu sui thiang a si. A tang le a ban cu ngun an si. A paw le a phei cu dar an si. A ke cu thir an si i a keipha cu a cheu thir a cheu tlak an si. Na zoh ko lioah cun minung kutin cawimi a si lomi lung pakhat tlang cungin a rung ril i milempi cu thir le tlak aa cawhmi a ke ah khan a den ciammam i a kuai dih. Khitikah thir le vulei le dar le ngun le sui cu an i cheu i an hmal dih cikcek! Thal caan i phuhri i favai cu thli nih a choih hna bantuk khin an choih dih i an lohnak zawn hmanh hngalh an si lo. Sihmanhsehlaw milem a dengtu lungpi cu tlang nganpiah aa cang i vulei viate kha a khat dih. Cucu na mang cu a si. Atu cu siangpahrang kha na mang a sullam cu kan chimh lai. Maw... siangpahrang nangmah cu siangpahrang hna i siangpahrang na si i vancung Pathian nih siangpahrangah cun an canter i thawnnak le nawlngeihnak le sunparnak an pek cang. Nangmah na kut chungah minung siseh, saram siseh van i a zuangmi va a chiah hna i khuazeika i an um hmanhah an dihlak cung i nawlneih khawhnak ding cu nangmah cu an pek. Cu sui lu cu nangmah hi na si. Nangmah hnuah hin pennak pakhat a hung chuak lai i cucu nangmah pennak nakin a nauta deuhmi a si lai. Cun pennak pathum a hung chuak rih lai i cu pennak cu dar pennak cu a si lai. Cu nih cun vulei cung dihlak a uk lai. Cun, pennak palinak a um lai i cu pennak cu thir bantukin a thawng lai. Thir nih zeizong vialte a den a hrawh bantukin cu nih cun hmasa pennak vialte kha a khuai a den dih hna lai. Cun a kepha le a kedong hna cu a cheu uum sertu tlak, a cheu thir an si zong kha na hmuh fawn. Cu a sullam cu, cu pennak cu aa ṭhenmi pennak a si lai. Thir cu tlak he aa cawh caah khan thir ṭhawnnak tlawmpal cu a nei lai. A kedong cu a cheu thir a cheu tlak an si bantuk khan cu pennak cu a ṭhawng lai nain fawitein den khawh a si lai. Thir cu tlak he aa cawh zong kha na hmuh fawn. Cu bantukin ram uktu hna nih cun i ṭhitumhnakin pakhat le pakhat i fonh kha an i zuam lai. Sihmanhsehlaw thir cu tlak he fonh khawh a silo bantukin an i fonh kho ve lailo. Cu siangpahrang hna chanah cun vancung Pathian nih pennak pakhat a ser lai i cu pennak cu zeitikhmanhah a rawk lailo. Cu pennak cu midang sinah aa ṭhial lailo. Hi pennak vialte hi a hrawh dih hna lai i a donghter dih hna lai. Sihmanhsehlaw cu pennak tu cu zungzalin a hmun lai. Ahohmanh nih tongh loin zeitindah lungpi cu lungpang cungin a rung rilh i thir, dar, tlak le ngun, sui in sermi milem cu a den ti kha na hmuh. A liannganmi Pathian nih saingpahrang bawipa cu hmaileiah zeidah a tlung lai ti kha an chimhnak a si. Na manhmi hrimhrim cu kan chimhmi hi a si i a sullam taktak kha kan pek cang" tiah a ti.

          Khitikah siangpahrang Nebukhadnezzar cu a bok i Daniel kha a biak i raithawinak le rimhmui khanghnak kha nan pekchanh lai tiah nawl a pek hna. Cun aa thawh i, nan Pathian hi pathian hna i Pathian le siangpahrang hna cung i Siangpahrang a si taktak. Amah cu biathli a phuangtu a si i cucu nangmah nih hi biathli cu na phuan khawh tiah a ti. Siangpahrang nih cun Daniel cu rian kainak a pek i laksawng man sungsung tampi a ṭhenh i Babilon ram vialte uktu le Babilon mifim vialte hna hotu bikah a ser. Cuhleiah Daniel nih a nawl bantukin siangpahrang nih cun Shadak, Meshak le Abenego cu Babilon uktu ah a ser hna. Sihmanhsehlaw Daniel cu siangpahrang innah khan a um. Daniel 2.

          Hi mang hi Nebukhadnezzar a bawi kum hnihnak i  a manhmi a si. Nebukhadnezzar nih hin milem ṭihnung piin a mangh . Cun Daniel nih hin  Nebukhadnezzar a thih hnuah hin Belshazzar a bawi kumkhat nakah zanmangah langhnak a hmuh ve i a sullam ai khatmi an si nain a hmusaknak cu phun dang ngai a si, sahrang dangdang in a hmuh hna. Daniel 7:2 nakin... zan i langhnak ka hnuhmiah keimah Daniel cu khua ka cuan i rili nganpi pakhat vanthli pali hna nih a tilet an hlawhtermi hna kha ka hmuh. Cun sahrang ngan pipi pali rili chung cun an hung chuak i pakhat le pakhat an i dang dih. A hmasabik cu chiandeih bantuk a si nain mupi thla bantuk a ngei. Ka hei zoh i cuah cun  a thla cu an phoi hna i vawilei cun an vun cawi i minung bantukin a ke pahnih in an dirter. Cun amah cu minung lungthin zong kha an pek.   

          Cun, a dang pakhat a pahnihnak cu ka hmuh ṭhan .Vom bantuk a si, ui ṭhutin a ṭhu i a kaah hnakruh pathum aa seh. Amah cu nawlpek a si i "Tho tuah, na duh tawkin sa cu ei tuah", ti a si. Hi hnuahhin ka hei zoh ṭhan i a dang pakhat ka hmuh ṭhan. Pawlai he aa lomi sahrang a si i a kengah vaathla pali a ngei. Hi sahrang hi lu pali a ngei i siangpahrang nawlngeihnak kha pek a si .

           Cun zanlai i langhnak ka hmuhmi hna chungah cun, sahrang palinak kha ka hmuh, ṭihnung ngai le tuksapur ngai a si i a ṭhawng hringhranmi a si, a ha cu thir  an si i, a tin cu dar an si. Zeizong vialte kha a khai hna i a ei hna i, a tangmi paoh cu a lamh hna. Amah hlan i a ummi sahrang hna pakhat he hmanh khan an i lolo. Zeicatiah amah cu ki pahra a ngei. A ki kha ka zoh lio hnaah cun ki dang pakhat, ki hmete an lak i a hung chuah kha ka hmuh i cu ki hmete nih cun umnak a hmuh khawhnak hnga  a um ciami lak i ki pathum kha a thlongh hna. Cu ki nih cu minung mit le ka a ngei i a phorhlaw i tluang a khawng. Daniel 7:2-8.

DANIEL LANGHNAK SULLAM HNA ( Cang 23 )

          Cun hihi a sullam an ka pekmi cu a si. Sahrang palinak nih hin vawlei cungah pennak a hung chuakding kha a hmuh sak. Pennak dang he khan an i dang lai i vulei kha a ei dih lai i a lamh lai i a den lai. Ki pahra nih khan hi pennak chungah khan siangpahrang pahra an chuah lainak kha an hmuhsak. Cun a hnuah khan siangpahrang a dang pakhat a hung chuak lai i amah hlan i a ummi hna he khan an i lo lailo i siangpahrang pathum hna kha a tei hna lai. Cungnungbik kha zeihmanhah a rel lailo i phung a si tawnmi caan le phung hna kha thlen a timh hna lai i mithiangmi hna cu a kut chungah kumthum le a cheu an um lai.

          Kan vun i chinchiah awk: Daniel 2:1-7 ahhin kedong pahra le ki pahra tiang hi ai khat i ki hmete timi hi Dal 2 ah ai tello i ki hmete hi Daniel Dal 8 chungah Tuukawng ki pahnih a neimi le Meheh tum pakhat a mit le a mit karah ki fongpi pakhat a neimi a hmuh. Cun a ki fongpi cu ruahloah a kiak buk i a hnuah cun ki pali an hong corh i kaa dang cio an hoih hna. Cu hna lak i pakhat chung cun ki hmete pakhat a hung chuak i thlanglei ni chuahlei le ram vialte lak i ram ṭhacem a thazang kha khuaruahharin a langh hnawh hna.

          Vancung ralkap phu tluk i lianngan khi a duh i cu bu hna chung i tlawmpal le arfi tlawmpal cu vuleiah a thlak hna i a lamh hna. Vancung siangpahrang hmanh kha zei relloin a um i raithawinak an pek zungzal tawnmi kha a hrawh i hmunthiang chung biaknak zong kha a hrawh. Vancung ralkapbu hna zong cu a tei hna i pekchanh zungzal tawnmi raithawinak cu a thurhnomh i biaknak taktak cu vuleiah a hlonh. A tuahmi thil vialte ahhin a hlawh a tling dih. Daniel 8:3-12.

LANGHNAK SULLAM

          Cun, a ka thawh i Pathian thinhunnak nih zeidah a chuahter lai ti kha kan hmuhsak lai. Langhnak na hmuhmi nih hin a sawhmi cu ni donghnak caan kha a si. Ki a neimi tuukawng na hmuhmi kha Media le Persia hmuhsaknak a si. Meheh tum kha Grik pennak a si i a mit pahinh karlak i a nganmi a ki kha siangpahrang hmasa bik a si. Ki hmasa bik a kiah i ki dang pali nih a hun rawlhtu ki dang pali hna an sullam cu hihi a si. Cu pennak chung cun pennak pali a chuak lai. Sihmanhsehlaw an thawnnak nih pennak hmasa thawnnak kha an tluk lailo tinak a si. An ṭhatlo tuk hringhran i dantat awk an si tikah siangpahrang pakhat an lung a ṭhawng ngaimi le a sual ngaimi le hlen thiam ngaimi a hung um lai.

          A ṭhawnnak cu a ngan ngaingai lai, sihmanhsehlaw a ṭhawnnak cu a mah thazang thawng in a si lailo. Rawknak tampi kha a tuah lai i thil a tuahmi paohah a hlawh a tling lai. Miphun nganngan hna le miphun thiang kha a hrawh hna lai. A mah cu a zer caah zernakin khua a khanmiah khan a hlawh a tling lengmang lai. Thil nganpi kha a lungchungin a ruah a khah hna lai i, bawi vialte Bawipa hmanh kha a zuam lai i amah cu a tei a si lai nain, minung kutin a si lailo.

          Zan lei raithawinak hna kong le zinglei raithawinak hna kong i phuannak na hmuhmi an sullam hi biatak a si mi an si. Sihmanhsehlaw langhnak na hnuhmi hi na thuh rih hna lai. Zeicatiah hi langhnak an vung tlin tik khi cu hmailei piah a si te lai. Daniel 12:9 zongah, Bawipa hi thil vialte hna hi zeitindah an dongh lai tiah ka ti. Cun a ka leh i Daniel va kal ko. Zeicatiah hi bia hna cu donghnak caan a phak hlan tiang biathli le biathupah na chiahawk a si. Daniel 2:44,45 zongah hi bantuk thiamin hmailei kong a chimmi ni kha biatak a si tiah Daniel nih hi mang a rak manhnak le Nebukhadnezzer mang a rak leh hnanak hi BC 500 ah a rak si. Cozah ngan pipi pathum hna Babilon, Media le Persia, Grik hna cu an rawk cang i cozah palinak Rom pennak a ṭhawn salingah khamhtu Pathian fapa cu vuleiah toidormi ngaknu thiang Mary chungin a hung chuak i Rom cozah kutin vailam tahnakin an thah.

          Daniel chan in Pathian nih langhnak a pekmi Pathian bianung cu kum 2500 chung a hung tling lengmang i caan donghnak a timiah khan kan hong dir cang. A donghnak cu kan phan dengmang cang. Pathian nih Daniel sin i biathli le biathupah chiah ko a timi kha Jesuh nih a dawtmi Johan sinah a van phuan cang. Mang le langhnakin Pathian nih cozah ngan pipi pali hna an tlinning, cun Balilon pennak BC 606 BC 539 tiang Persia pennak BC 539 in BC 331 tiang Grik pennak, BC 331 in BC 168 tiang, Rom pennak BC 168 in AD 476 ah Rom ram cu chim chung bia bangin pennak pahraah ai ṭhen. Cu hna cu Ostroggoths, Visigoths, Franks, Vandals, Sueve, Alamanni, Anglo-saxons, Heruli, Lom bards, Burgundians an si. A cheu cu nihin tiangin hmuh awkin an um. Cu hna cu England, Italy, Spain, Switzelawnd, Germany, France, Potugal hna an si.

          Daniel le Biathlam ai pehtlaihning, Biathlam Dal 10:21, Cun vancungin a ṭhawngmi vanmi a dang pakhat a rung ṭum kha ka hmuh. Khuadawmin ai thuam i a luah chuncha aa khimh, a hmai cu nika bantuk a si i a ke cu meitung pipi bantuk an si, a kutin aa samhmi ca zual hmete aa put, a orhlei kein rili kha a lamh i a kehlei kein vulei kha a lamh. Cun vancungin aw ka theihmi nih khan a run ka chonh ṭhan i rili cung le vulei cungah a dirmi vancungmi nih a putmi cazual a samhmi kha va la tuah a ti. Vancungmi sinah cun ka va kal i cazual hmete cu ka pe, tiah ka va ti. A ka thawh i, i lak law ei tuah, na pawpi chungah cun a kha lai. Sihmanhsehlaw na ka chungah cun khuaihliti bantukin a thlum lai a ti. A kut i cazual hmete cu ka lak i ka ei. Ka kaa chungah cun khuaihliti bantukin a thlum, sihmanhsehlaw ka van dolh tikah ka paw chungah cun a kha. Cun Pathian nih miphun dangdang hna le ram dangdang hna le holh phun dangdang hna siangpahrang hna kong i a chimhmi bia khan nan chim ṭhan awk a herh lai an ka ti. Hi bia nih hin a langhtermi cu Daniel cauk hi cazual hmete a eimi kha a si i, Daniel sin i a sullam an chimlomi kha a chim a zat caah Johan sinah hin a chim fial a si cang. Cuaah Daniel cauk i sahrang a chimmi kha Biathlam Dal 13 ah Johan sinah hmuhter a si ṭhan i Biathlam Dal 13 chung sahrang pakhatnak kha zoh ṭhan rih u sih.

          Cun sahrang pakhat rili chung in a hung chuah kha ka hmuh. Ki pahra le lu pa sarih a ngei. A ki cung ah cun bawi luchin pakhat cio an um i a lu cungah cun Pathian thangchiatnak min pakhat cio an i ṭial. Ka hmuhmi sahrang cu a mui ah Pawlai a lo. A ke cu Vom ke bantuk a si i a kaa cu Chiandeih kaa bantuk a si. Limkeng nih sahrang cu a thawnnak le a bawi ṭhutdanh le a nawl ngeihnak a kau ngaingaimi kha a pek. Sahrang lu pakhat cu voikhat cu rak that cang hna sehlaw a lo. Sihmanhsehlaw thih pi awk tlak a hma cu a dam cang i vulei cungmi vialte cu an khuaruah a har i sahrang cu an zulh. Limkeng nih khan a nawl ngeihnak cu sahrang cu a pek caah mi vialte nih limkeng cu an biak. Sahrang zong cu an biak i sahrang bantuk hi hodah a um hnga, a ho nih dah an doh khawh lai an ti. Sahrang cu a thalo tuk hringhranmi thil kha chim onh a si i thla sawm li le thla hnih chung nawlngeihnak neih onh a si. Pathian le Pathian min le Pathian a umnak hmun i a ummi vialte kha a volhpamh hna. Pathian mi kha doh awk le tei awk ah onh a si i phun kip, ram kip, holh kip le mi kip cungah nawl ngaihnak pek a si. Vulei cung i a ummi vialte hna nih amah cu an biak lai. Sihmanhsehlaw vulei ser hlan ah thah cia mi tufa nunnak cauk chung i an min tial a simi hna nih cun an bia lai lo. Cu nunnak cauk cu thahmi tufa ta kha a si.

          Hi sahrang hi Daniel 7 nak sahrang pali hna he ai khatmi an si. Kha sahrang pali hna kha rili nganpi chung in a hung chuakmi an si bang khan rili chung in a hung chuakmi asi ve. Ki hmete sahrang caan a pekmi kha kumthum le thlaruk a si i Biathlam sahrang zong thla 42 caan pek a si. Kumthum  le cheu a si ve. Ki pahra a ngei ve. Bawi luchin a ki cungah pakhat cio an um. Pennak pahra ah an then lai ti he ai khat. Pathian thangchiatnak a neimi an si, ai khat dih. Ki hmete hi sahrang Pop nawlngeihnak khi a sawh duhmi cu asi. Hi sahrang nih hin a luan cangmi Rom ram chung i Pop nawlngeihnak  AD 538 in 1798 kar kha a si. Thihpi awk tlak in vainam i tukmi 1798 in 1929 karlak chung kha si.1929 in Pop cu Vatican ah uknak le biaknak lei i lu sinak cu a nei than i cu ri cun ramdang siangpahrang nih ram ai awh M.B.C Vatican ah a thlah than rih. A dam than an hmu tik ah khauruah harnak in leicungmi nih an zulh timi kha a si. Hihi sahrang a pakhatnak timi cu a si. Hi sahrang cu ki hmete mit, minung mit bantuk a neimi, kaa in thil lian pipi chim khawhnak a neimi, hi Daniel dal  7:20 i pennak pathum a tei hna lai timi kha a si.

1. Pathian ralchanh in biachimtu
2. Ki pathum thlongtu
3. Minung mit bantuk mit a neimi
4. Kaa in thil lian pipi a chim.
5. A rak um ciami sinah khan ai dang khun
6. Mithiangmi hna kha a hrem hna lai
7. Caan han le phungbia thlen a timh lai
8. Kumthum le cheu caan pek a si

          Hi ki hmete rian tuannak hi Bible caang dang ah zohrih awk, Daniel 8:9-12; 23-25; 2 Thesalon 2:3-12; Biathlam 17:2-6; 18:2-3. Hlawhhlangnu nih hin ahurnak zu ṭhawng in vawlei cungmi vialte kha a ritter hna, vawilei cung siangpahrang hna he nu le pa sualnak an tuah. Atu lio vulei cungah hin Pop nawlngeihnak a nganning hi. Pathian nih Sabbathni ulhawk ah vawilei hramthok in thluachuah a pek i ai din, a dang tein a chiah, ni dang he khan a thleidan. Pop nih cun Pathian cu zeiah a rel lo i AD 300-400 karah Sunday  ulhnak in athlen. Atu vulei cung dihlak ah zungkhar ni ah hman a si. Pathain nih nitlak in ni a ṭhen i Pop nih zanṭim in ni a ṭhen. Atu vulei cungmi vialte nih cucu zulh a si. Pathian nak in vawilei ah hin an lianngan deuh ti hi na ruat bel maw? Thihka in van kai, thih ka in Hell thlak ti an zumh. Khrihfa tampi nih an zumh ve. Pop nih misual  thlah khawhnak a ngei tihi RC milion thong a phan cangmi nih hin an pom pi ko. A bia caihtu minung 70 bu in bu 7, mifim 490 zong nih ni hin ni tiang an pom ve hi khuaruahhar a si ko. Daniel Dal 8:25; 2 Thesalon 2:9-10. Hi hna kong ah hin Pual nih hi ti hin a ṭial, cu hna cu an rawk lai, zeicatiah khamhnak an hmuhnak hnga ding ca i biatak kha an rak cohlang duh lo. Cucaah Pathian nih palhnak thawnnak kha a thlah hnawh hna i a hman lomi thil kha an zumh. "Aphi chuak cu biatak a zum lo i sualnak tuah a duhmi  vialte kha sual phawt an si lai. 2 Thesalon 2:10-12.

          Hi sahrang pakhatnak kumthum le cheu caan a ngeitu hi Rom ram chung i Pop nawlneih lio caan khan a si. AD 538-1798 caan kha a si. Atu cu a lu pakhat thah a si na in a dam ṭhan kong kan van zoh ṭhan rih lai. Pop Pius 4 nak cu tlaih a sinak ah hin vawilei uknak cu a sung i a ram neihmi zong chuh a rak si. 1800 ah cun a ṭhutdanh lawngmi airawltu ah Pop thar Pius 7 nak thim a si. Amin taktak cu Barnabas Chirmon ti a si. Pop 7 nak nih a uk lio ah cun Italy siangpahrang Imamuel he an lung ai hmu lo i Pop nih siangpahrang cu a cohlang duh lo i siangpahrang zong nih cun a co hlang lo. Ka palh kho lo tiin Immanuel cu Khrihfa bu chung in a chuah. Cu lehrulhnak caah cun Kharibaldi nih cun Immanuel a phuaktu Pop Pius a hloh i Pop ukmi ( state ) hna cu a chuh hna. Cu bia cu " Roman Quetion" tiah an ti. Hihi zeitindah a sersiam te lai ti in an zoh ṭhup lioah Italy Prime Minister Mussloin nih Italy siangpahrang King Immanuel 3 nak le Gadinal Gaspari nih Pius 3 nak canai in Lateran Treaty hnatlaknak cu an tuah. Hi rem daihnak a tuahmi hi tuanbia ah a min a thang ngaingai. Hi rem daihnak an tuahmi hin Rom khuapi i Vitican ram an rak chuhmi zong kha an pek ṭhan hna. Vatica khuapi cu acre 108.7 lawng a si. Hi caan cu 1929 a si. Thahhrulh a sinak in a dam ṭhan kar i kum 130 a rau.

Thinglung kengtu timi cauk chung in ka van lakmi a si.