LUNGLAWMHNAK TIVA

(Roland Siang Nawl nih a `ialmi KHUALIPI PAHNIH: DUHDIMNAK KHUALIPI LE DUHCUAINAK KHUALIPI chungin laakmi a si.)

Cu Lung Tili a mei lei a zumnak zawn te khin tiva pakhat aa seem. Cu tiva cu thlanglei ah khualipi tanglei vuang zuahmah in a vung luang. Cu tivapi cu a min ah “Lawmhnak Tiva” tiah an ti. A ruang cu, cu tivapi nih cun lunglawmhnak a chuahpi caah a si. A chungah tichung saram pawl nuam te le zalen takin khua an sa. Cu Tiva nih cun a pawngkam thilnung tampi a cawm hna. Sa`il nih an din. Minung nih pawcawmnak phunphun ah an hman. A pawngah leikuang an tuah. A kam nelrawn ah thlairawl phunphun an ciin. Fur rawl, `haal rawl tiang an ciin. Thlairawl hna nih een ciciai tein cu tivakam nelrawn cu an dawhter khun. A pawngah cuang lihliah tete in an sakmi paarthlaam dawh tete hna nih cu tivakuang cu zohcimlo ah an canter. Tiva kam ahcun tlonleennak hmunhma `ha`ha kha an tuah i, nungak tlangvaal le tarnu tarpa tiangin tlonleennak ah an hman. Mino pawl `haal caanah tonnak le cawnpiaknak, hrimh`haannak training phunphun tuahnak zongah an hman. A pawng ahcun, dinhnak inn `ha`ha an sak hna. Cuka ahcun, retheimi pawl le, lungrethei pawl, rian nih a nenh tuk hna ruang i a thil a rit deuh pawl nih rianlawn caan ah dinhdamhnak (recreation) in caan an rung hmang. Khuapi in a hlaat lo caah, ngakchia zong an kal kho i, an i nuam tawn.

Mah tivapi cu “Damnak Tiva” ti zongin an kawh. A ti a thiang i a chung a tlongmi tizu ngacel pawl zong an thianghlim. Mah tivapi a dingmi saram le minung vialte an ngan a dam. Cu tiva kam i an sakmi donhhlei cungin zanleisang nitla cuarcaar hrawng tichung saram hna zoh, nga hoihna rawl fah i zoh, cun a pawngkam leikuang i thlairawl hna zoh ahcun mi lungthin a dam tuk. Mi lungthin a nuamhter, cuka tiva ah aa kholhmi hna cu an lungretheihnak le hnahnawhnak vialte tiva ah an bungh ta dih rua ti awk tlaakin an phurh a zaang. Cu tiva i an i kholhnak in thilritmi an thil a zaang, retheimi an tha a dam, uai-eimi hna an nun a hninghno `haan. Damnak an hmu.

Cu tivapi cu a caancaan ah “Nunnak Tiva” ti zongah an ti. Zeicahtiah cun, minung tampi le saram tampi nih an din. An nunnak ah an hman. Tichung saram a simi tizu ngacel vialte nunnak petu a si. Minung zuat sa`il nih an din, tichung-um saram tampi nih an nunnak ah an hman. Cu Nunnak Tiva chungah cun tichung saram phun an tlin lawng si loin a tam hrimhrim an tam. Khuami hna nih duhdim tein an ei hna pinah hmundang zongah an zuar hna i an pawcawmnak hrampi pakhat zong a si. Mah tluk hin zeitindah nga an tam khawh hnga tiah khualipi veengtu vancungmi cu ka hal. A ka leh i, “Hi khualipi chung mi hna cu hruaitu nawl ngai mi an si i, upa nih an chimh mi hna nawl an ngaih caah a si. Tivarek `heh lo ding, hru denh lo ding, bom puah lo ding, si tarh lo ding, dainamo her lo ding tibantuk in an cawnpiakmi hna kha khua mi nih an zulh dih. Mah bantuk cu a thliruuk zongin an tuah lo, mikip thinlung ah dinnak a bawi caah mah tlukin tichung saram an tam khawhnak a si,” tiah a ka chimh.

Mah tiva cung ahcun ngatlaitu pawl an lawng tete he an i zah hliahmah zong hei hmuh khawh a si. Mah tiva nih cun tichung saram phunkip a zuat hna. Nga phun an tling, tizu ngacel an i nuam. Khuapi chung mi nih duhdim tein an eidin lawng si loin mah khuapi chung eidinawk a petu ngatlai pawl tampi nih pawcawmnak ah an hman. Khuapi chung mi eidin awk ah duhdim tein tizu ngacel a rin khawh hna. Zeicahti ahcun ngatlai hna nih cun an i zaat tawkin nga an tlaih hna i duhdim te in ngasa an ei kho dih. Mah tein tizu ngacel aa zalhmi zong nih an i zaat tawk tein nga an tlaih hna. Duh sahlam in nga an that lo, si an paih lo. Hi mi hna nih phungthluk ah an ngei: “Vawlei hi kan pupa ro kan hmuhmi a si ti si loin kan techin hna vawlei kan i hlaanmi a si, hrawk lo tein kan hei peek dingmi hna a si,” ti a si. Cu pinah kan Pathian nawlbia “Na innpa cu nangmah naa dawt bantuk in na dawt lai,” tiimi kha hmunhma leikap lawng si loin caan leikap zongin a sullam an laak chih. Kan innpa cu kan  hlaan i a rak ummi kan pupa zong kha an si ve i, kan hrin dingmi kan hmailei  chan minung hna zong khi kan innpa an si ve tiin an pom caah, an hrin dingmi hmailei chan minung ca tiangin khua an ruah caah an tiram an dawtnak a si fawn. Ngaknu tlangvaal pawl `haalcaan i ti ngahring an dawi le hnianghrawm an rat tik zongah an ei khim an tlaih cun an ngol i a taangmi an caan cu nuamhnak in an hman. 

 

Cu pinah, hika thing tang i a luangmi tivarek pawl zong hi thianghlim tein an kilven. Khualulei ah a si caah ahohmanh nih mahka pawngkam ah duum le lo an tuah lo. Cu tikah tichuak a `ha zungzal. Tivate zong an reu bal lo. A tangah ti a hlung zungzal. Cucaah hi na hmuhmi tiva le a hna i Lung Tili khi an hlun zungzalnak a si. Mah tiva cu a min he aa tlaak taktak. Minung chia`ha thleidannak thinlung in aa seemmi tili a si. Thinlung in aa seemmi a si caah “Lung Tili” tiah an tinak a si.

Cu tiva cu fur `haal hlan in a reu lo caah `haalcaan zongah leikuang ah tilaak an luhter khawh i thlairawl phunphun, tisik anhnah phunphun an ciin khawh. Thingthei haanghnah zong tampi an ciin. Mah tivakam thingkung, ramkung le thilnung vialte cu an hnah a uai bal lo. Kumcaan chuak in hring cincen te le een ciciai tein an i dawh hringhran. Mah Lunglawmhva ti a dingmi cu an lung aa lawm, an duh a tling. Duhdimnak Tlaang in aa seemmi a si bantukin, mah tivapi nih cun, minung le saram vialte hna nunnak ah duhdimnak a peek hna.

Cu tivapi Lunglawmhva timi cu a dong lomi tiva ah aa cang. A vung luang deuhdeuh a thuuk deuhdeuh, a kau deuhdeuh. A luang lengmang i Donglova timi ah a vung i cang. Cu Donglova cu a donglomi tiva tinak a si. Cu tivapi cu, van KhuapiThar khua laicir i a luangmi Nunnak Tiva ah khin a hung i cang.