Caan khat lio ah Vawlei pumpi a rak hnin dihtu le a hlei in Baptist Khrihfa Bu nih philh khawh ti lo dingmi Martin Luther |
Martin Luther cu German miphun tlaangbawi
le Protestant Remh`haannak a rak ser hmasatu theology lei professor pakhat a
rak si. Sualnak ruangah kan in hngami Pathian daantatnak chungin luatnak cu
tangka in kan cawk khawh timi ruahnak ah faak piin nawlngeitu pawl a al hna i
1517 ah hi bantuk i thlahthlamnak in kan luat khawhnak dingah “The Ninety-Five
Thesis” timi cathluan a rak `ial. A cathluan chuahpimi cu 1520 kum ah Pope Leo
X nih a rak thlaak lawng si loin 1521 kum ah pope nih biaknak lei in daantatnak
a rak peek lawng si loin siangpahrang zong nih nawlbuartu tiah an rak timi pa a
rak si.
Luther nih cun Khamhnak timi hi
tuahsernak in hmuh khawh a si lo; Jesuh Khrih cu kan sualnak a kan Khamhtu a si
ti kan zumhnak thawngin le Pathian zaangfahnak thawng lawngin kan hmuh khawhmi
a si tiah a rak cawnpiak hna. Baibal lawnglawng hi a thiangmi hngalhnak hmuh
khawhnak hrampi a si timi le tipil ing ciami Khrihfami paoh cu Pathian tlaangbawi
thiang kan si timi cawnpiaknak ruangah Roman Catholic Church i rian`uantu pope
hna cu an awlok a rak chonter ngai hna. Hi bantuk cawnpiaknak cu Lutherans tiah
an auh.
Latin holh in `ialmi Baibal ca kha
mipi nih an rel khawh cio nakhnga dingah German holh in a leh ruangah biakinn
le German nunphung cungah thlennak tampi a chuahter. Hi Baibal ca a lehmi hi
German holh caah tahfung pakhat ah a can lawng si loin Mirangholh in lehmi King
James Baibal ca cung zongah huphipnak a rak ngeih. Pathian thang`hatnak hla a
rak tuahmi zong nih Khrihfa biakinn kipah Pathain thang`hatnak hlasak a rak
`hanchoter. Katharina von Bora he an rak i `hitumh ruangah Protestant tlaangbawi
pawl cu nupi `hitnak nawl an ngah timi a rak hmuhsak.
Martin Luther cu 10 November 1483 ah
Hans Luther le Margarethe nih Germany ram Eisleben ah an rak hrinmi fapa upa bik
a rak si. Unau tampi a ngeihmi hna lakah amah he aa daw bikmi a naupa cu Jacob
hi a si. Hans Luther cu amah pumpaak zong aa zuam tukmi a si i a fale te ca
zongah tinhmi sangpi a ngeihpiaktu hna a si caah a fapa upabik Martin hi cu sihni
`uan seh ti a duhpiak. A pa tinhpiakning tein Martin Luther cu 1505 kum ah University
of Erfurt ah Law kai ding a rak i tim nain Law kong cawnnak cu kan nunnak ah
aamahkhannak a um lo tiah a ruah caah a rauh hlanah sianginn in a rak chuak
`han colh. Nunnak ca i pawcawmnak caah aamahkhaan a um bakmi fimcawnnak tu ka
kawl lai a ti i theology le philosophy nih a lung an rak laak i mahlei tu ah
thazaang chuah in ca a rak cawng.
Vawlei cung mifim bik hna le an
khuaruah tuaktaanning hna hmanh lunghrinh a hau i nangmah nih kut tongh in na
tuahmi hneksaknak in na hmuhchuahmi a phi chuak lawng na zumh lai tiah a
cawnpiaktu a sayate a simi Bartholomaus, Ardoldi von Usingen le Jodocus
Trutfeeter hna nih hin Martin Luther hi an rak huphip khawh tuk. Luther caah a
biapi deuhmi Pathian dawtnak kong ruahnak aa tel lomi khuaruah tuaktaannak
sawhsawh lawngah hmanmi Philosophy cawnnak nih cun a lung a rak tong deuh lo.
Minung cu Thiang Thlarau phuannak thawng lawngin Pathian kong hngalh khawh a si
ti a zummi a si caah Baibal ca bak hi a caah a biapi bikmi cauk pakhat ah a rak
cang. Cu caah, 2 July 1505 ah Law sianghleiruun in aa phuak i 17 July ah Augustinian
biakinn ah phungki a rak `uan. 1512 kum ah University of Wittenberg in Doctor
of Theology a rak ngah.
Biaknak lei upa pawl he pehtlai in Martin Luther i a lungfahnak cu
nikhat hnu nikhat a rak karh chin thluahmah. 1510 kum ah Rome ah a rak kalnak
ah Rome khua i a ummi biaknak lei upa hna i vawlei thil an tlaihchannak le mi
eihmuar an hmannak kha a hmuh tikah a rak lau tuk. Biaknak chung dohnak
cathluan tiang `ial dingin a lung a chuahtertu cu biakinn chung i ei hmuarnak
an tuahmi le mi thleidannak an tuahmi tehna a hmuh caah a rak si.
31 October 1517 ah Luther cu
Wittenberg khua ummi biakinn kutka hramah biaknak hruaitu upa hna nih
thleidannak an tuahmi duhlonak kong a `ialmi a cathluan minthang "The Ninety-Five
Thesis" kha a rak taar. A cathluan cu copy a tuah i pope sin zongah a hei
kuat. Cu lawng si loin, a cathlaun kha canamnak seh in a nam i a kenkipah a
phawtzamh cio hna. Cuticun, biaknak upa pawl cungah Martin Luther nih a
duhlonak a langhternak cu caan rauh hlanah rang tukin hmun kipah a rak karh
colh. Pope nih a ngeihmi nawlngeihnak zong kha a rak al i biaknak lei upa hna
nih an tuahmi Council zong kha a rak cohlang ti lo. Baibal ca le ka chia`ha
thleidannak khuaruah tuaktaannak lawnglawng hi tlaihtleng ah ka hman cang lai
tiah a rak au pi. Hi ruangah biaknak lei upa pawl zong nih a cungah zaangfahnak
an rak ngei kho lo. Biaknak lei biaceihzung ah an rak chuahpi i a phunphun in
bia an ceih hnu ah ruahnak `halo a ngeihmi cu hlawt dingah an rak cawnpiak.
Biaknak a hrawktu tiah an rak ti. A ca`ialmi zong chuahnak nawl an rak phihpiak.
Vailam ah tah i mei in khanghding tiangin an rak timh cang nain amah a `anhtu
hna nih an rak thuhnawh khawh caah a rak luat.
Luther nih hiti a tuahsernak ruangah
hin a biapi bik thil a cangmi cu Protestant buu tampi an rak chuak. Protestant
ruahnak cu Khrihfa ruahnak pakhat a si i biaknak dang he aa lo lo. Hi ruahnak a
pomtu hna hi Buddhist nakin le Islam nakin an tam deuh i biaknak dangdang hna
nak zongin an tam deuh tuk fawn. A pahnihnak thlennak a chuahtermi cu Europe ah
biaknak ralpi a thawhtermi a si. Germany hoi hna ahcun 1618 in 1648 tiang “kum
30 ralpi” a rak canter. Ral i tuk lawng a si lo, Protestant le Catholic karlakah
i remlonak zong caan saupi a rak umter. Asinain i remh`haannak cu duhsahte le
zialmaal tein a rak cang `haan kho ko.
A kum upat deuh hnu cun, Luther cu
Judah miphun huatnak faak takin a aupitu a rak si. Judah miphun hna i an inn
vialte hrawh dih ding, an puanthlaam biakinn hna zong khanghpiak dih ding, an
tangka hna zong chuh i an zalonnak zong phihpiak ding an si ti tiang hmanhin ca
a rak `ial. Hi ruang ahhin Luther cu vawlei tuanbia `ialtu hna le biaknak lei
mifim tampi hna he lung i hmuh lonak le bia i alnak a rak chuahter. Luther nih
a `ialmi ca ruang ahhin Hitler Chan kha lam a rak sialpiak ti tiangin an zumh.
Martin Luther cu hnakhaw fah zawtnak
le mitfah zawtnak hna hi kum saupi a rak tuar. 1531 kum in a zawtnak cu a rak
zual chin thluahmah. Cuticun, 18 February 1546 ah a rak chuahnak khua Eisleben
ah a nunnak a rak liam. A ruak cu Wittenberg khua ummi Castle Biakinn pulpit
tangah an rak vui.
Chrichan= Lai carelnak timi Chin Student Organization ( CSO) nih an chuahmi chung in lakmi a si.
A thatuk rel a nuam taktak
ReplyDelete