DANIEL LANGHNAK SULLAM HNA ( Cang 23 )

By: Pu Tial Ling

          Cun hihi a sullam an ka pekmi cu a si. Sahrang palinak nih hin vawlei cungah pennak a hung chuakding kha a hmuh sak. Pennak dang he khan an i dang lai i vulei kha a ei dih lai i a lamh lai i a den lai. Ki pahra nih khan hi pennak chungah khan siangpahrang pahra an chuah lainak kha an hmuhsak. Cun a hnuah khan siangpahrang a dang pakhat a hung chuak lai i amah hlan i a ummi hna he khan an i lo lailo i siangpahrang pathum hna kha a tei hna lai. Cungnungbik kha zeihmanhah a rel lailo i phung a si tawnmi caan le phung hna kha thlen a timh hna lai i mithiangmi hna cu a kut chungah kumthum le a cheu an um lai.

          Kan vun i chinchiah awk: Daniel 2:1-7 ahhin kedong pahra le ki pahra tiang hi ai khat i ki hmete timi hi Dal 2 ah ai tello i ki hmete hi Daniel Dal 8 chungah Tuukawng ki pahnih a neimi le Meheh tum pakhat a mit le a mit karah ki fongpi pakhat a neimi a hmuh. Cun a ki fongpi cu ruahloah a kiak buk i a hnuah cun ki pali an hong corh i kaa dang cio an hoih hna. Cu hna lak i pakhat chung cun ki hmete pakhat a hung chuak i thlanglei ni chuahlei le ram vialte lak i ram ṭhacem a thazang kha khuaruahharin a langh hnawh hna.

          Vancung ralkap phu tluk i lianngan khi a duh i cu bu hna chung i tlawmpal le arfi tlawmpal cu vuleiah a thlak hna i a lamh hna. Vancung siangpahrang hmanh kha zei relloin a um i raithawinak an pek zungzal tawnmi kha a hrawh i hmunthiang chung biaknak zong kha a hrawh. Vancung ralkapbu hna zong cu a tei hna i pekchanh zungzal tawnmi raithawinak cu a thurhnomh i biaknak taktak cu vuleiah a hlonh. A tuahmi thil vialte ahhin a hlawh a tling dih. Daniel 8:3-12.

LANGHNAK SULLAM

          Cun, a ka thawh i Pathian thinhunnak nih zeidah a chuahter lai ti kha kan hmuhsak lai. Langhnak na hmuhmi nih hin a sawhmi cu ni donghnak caan kha a si. Ki a neimi tuukawng na hmuhmi kha Media le Persia hmuhsaknak a si. Meheh tum kha Grik pennak a si i a mit pahinh karlak i a nganmi a ki kha siangpahrang hmasa bik a si. Ki hmasa bik a kiah i ki dang pali nih a hun rawlhtu ki dang pali hna an sullam cu hihi a si. Cu pennak chung cun pennak pali a chuak lai. Sihmanhsehlaw an thawnnak nih pennak hmasa thawnnak kha an tluk lailo tinak a si. An ṭhatlo tuk hringhran i dantat awk an si tikah siangpahrang pakhat an lung a ṭhawng ngaimi le a sual ngaimi le hlen thiam ngaimi a hung um lai.

 

          A ṭhawnnak cu a ngan ngaingai lai, sihmanhsehlaw a ṭhawnnak cu a mah thazang thawng in a si lailo. Rawknak tampi kha a tuah lai i thil a tuahmi paohah a hlawh a tling lai. Miphun nganngan hna le miphun thiang kha a hrawh hna lai. A mah cu a zer caah zernakin khua a khanmiah khan a hlawh a tling lengmang lai. Thil nganpi kha a lungchungin a ruah a khah hna lai i, bawi vialte Bawipa hmanh kha a zuam lai i amah cu a tei a si lai nain, minung kutin a si lailo.

          Zan lei raithawinak hna kong le zinglei raithawinak hna kong i phuannak na hmuhmi an sullam hi biatak a si mi an si. Sihmanhsehlaw langhnak na hnuhmi hi na thuh rih hna lai. Zeicatiah hi langhnak an vung tlin tik khi cu hmailei piah a si te lai. Daniel 12:9 zongah, Bawipa hi thil vialte hna hi zeitindah an dongh lai tiah ka ti. Cun a ka leh i Daniel va kal ko. Zeicatiah hi bia hna cu donghnak caan a phak hlan tiang biathli le biathupah na chiahawk a si. Daniel 2:44,45 zongah hi bantuk thiamin hmailei kong a chimmi ni kha biatak a si tiah Daniel nih hi mang a rak manhnak le Nebukhadnezzer mang a rak leh hnanak hi BC 500 ah a rak si. Cozah ngan pipi pathum hna Babilon, Media le Persia, Grik hna cu an rawk cang i cozah palinak Rom pennak a ṭhawn salingah khamhtu Pathian fapa cu vuleiah toidormi ngaknu thiang Mary chungin a hung chuak i Rom cozah kutin vailam tahnakin an thah.

          Daniel chan in Pathian nih langhnak a pekmi Pathian bianung cu kum 2500 chung a hung tling lengmang i caan donghnak a timiah khan kan hong dir cang. A donghnak cu kan phan dengmang cang. Pathian nih Daniel sin i biathli le biathupah chiah ko a timi kha Jesuh nih a dawtmi Johan sinah a van phuan cang. Mang le langhnakin Pathian nih cozah ngan pipi pali hna an tlinning, cun Balilon pennak BC 606 BC 539 tiang Persia pennak BC 539 in BC 331 tiang Grik pennak, BC 331 in BC 168 tiang, Rom pennak BC 168 in AD 476 ah Rom ram cu chim chung bia bangin pennak pahraah ai ṭhen. Cu hna cu Ostroggoths, Visigoths, Franks, Vandals, Sueve, Alamanni, Anglo-saxons, Heruli, Lom bards, Burgundians an si. A cheu cu nihin tiangin hmuh awkin an um. Cu hna cu England, Italy, Spain, Switzelawnd, Germany, France, Potugal hna an si.

          Daniel le Biathlam ai pehtlaihning, Biathlam Dal 10:21, Cun vancungin a ṭhawngmi vanmi a dang pakhat a rung ṭum kha ka hmuh. Khuadawmin ai thuam i a luah chuncha aa khimh, a hmai cu nika bantuk a si i a ke cu meitung pipi bantuk an si, a kutin aa samhmi ca zual hmete aa put, a orhlei kein rili kha a lamh i a kehlei kein vulei kha a lamh. Cun vancungin aw ka theihmi nih khan a run ka chonh ṭhan i rili cung le vulei cungah a dirmi vancungmi nih a putmi cazual a samhmi kha va la tuah a ti. Vancungmi sinah cun ka va kal i cazual hmete cu ka pe, tiah ka va ti. A ka thawh i, i lak law ei tuah, na pawpi chungah cun a kha lai. Sihmanhsehlaw na ka chungah cun khuaihliti bantukin a thlum lai a ti. A kut i cazual hmete cu ka lak i ka ei. Ka kaa chungah cun khuaihliti bantukin a thlum, sihmanhsehlaw ka van dolh tikah ka paw chungah cun a kha. Cun Pathian nih miphun dangdang hna le ram dangdang hna le holh phun dangdang hna siangpahrang hna kong i a chimhmi bia khan nan chim ṭhan awk a herh lai an ka ti. Hi bia nih hin a langhtermi cu Daniel cauk hi cazual hmete a eimi kha a si i, Daniel sin i a sullam an chimlomi kha a chim a zat caah Johan sinah hin a chim fial a si cang. Cuaah Daniel cauk i sahrang a chimmi kha Biathlam Dal 13 ah Johan sinah hmuhter a si ṭhan i Biathlam Dal 13 chung sahrang pakhatnak kha zoh ṭhan rih u sih.

          Cun sahrang pakhat rili chung in a hung chuah kha ka hmuh. Ki pahra le lu pa sarih a ngei. A ki cung ah cun bawi luchin pakhat cio an um i a lu cungah cun Pathian thangchiatnak min pakhat cio an i ṭial. Ka hmuhmi sahrang cu a mui ah Pawlai a lo. A ke cu Vom ke bantuk a si i a kaa cu Chiandeih kaa bantuk a si. Limkeng nih sahrang cu a thawnnak le a bawi ṭhutdanh le a nawl ngeihnak a kau ngaingaimi kha a pek. Sahrang lu pakhat cu voikhat cu rak that cang hna sehlaw a lo. Sihmanhsehlaw thih pi awk tlak a hma cu a dam cang i vulei cungmi vialte cu an khuaruah a har i sahrang cu an zulh. Limkeng nih khan a nawl ngeihnak cu sahrang cu a pek caah mi vialte nih limkeng cu an biak. Sahrang zong cu an biak i sahrang bantuk hi hodah a um hnga, a ho nih dah an doh khawh lai an ti. Sahrang cu a thalo tuk hringhranmi thil kha chim onh a si i thla sawm li le thla hnih chung nawlngeihnak neih onh a si. Pathian le Pathian min le Pathian a umnak hmun i a ummi vialte kha a volhpamh hna. Pathian mi kha doh awk le tei awk ah onh a si i phun kip, ram kip, holh kip le mi kip cungah nawl ngaihnak pek a si. Vulei cung i a ummi vialte hna nih amah cu an biak lai. Sihmanhsehlaw vulei ser hlan ah thah cia mi tufa nunnak cauk chung i an min tial a simi hna nih cun an bia lai lo. Cu nunnak cauk cu thahmi tufa ta kha a si.

          Hi sahrang hi Daniel 7 nak sahrang pali hna he ai khatmi an si. Kha sahrang pali hna kha rili nganpi chung in a hung chuakmi an si bang khan rili chung in a hung chuakmi asi ve. Ki hmete sahrang caan a pekmi kha kumthum le thlaruk a si i Biathlam sahrang zong thla 42 caan pek a si. Kumthum  le cheu a si ve. Ki pahra a ngei ve. Bawi luchin a ki cungah pakhat cio an um. Pennak pahra ah an then lai ti he ai khat. Pathian thangchiatnak a neimi an si, ai khat dih. Ki hmete hi sahrang Pop nawlngeihnak khi a sawh duhmi cu asi. Hi sahrang nih hin a luan cangmi Rom ram chung i Pop nawlngeihnak  AD 538 in 1798 kar kha a si. Thihpi awk tlak in vainam i tukmi 1798 in 1929 karlak chung kha si.1929 in Pop cu Vatican ah uknak le biaknak lei i lu sinak cu a nei than i cu ri cun ramdang siangpahrang nih ram ai awh M.B.C Vatican ah a thlah than rih. A dam than an hmu tik ah khauruah harnak in leicungmi nih an zulh timi kha a si. Hihi sahrang a pakhatnak timi cu a si. Hi sahrang cu ki hmete mit, minung mit bantuk a neimi, kaa in thil lian pipi chim khawhnak a neimi, hi Daniel dal  7:20 i pennak pathum a tei hna lai timi kha a si.

1. Pathian ralchanh in biachimtu
2. Ki pathum thlongtu
3. Minung mit bantuk mit a neimi
4. Kaa in thil lian pipi a chim.
5. A rak um ciami sinah khan ai dang khun
6. Mithiangmi hna kha a hrem hna lai
7. Caan han le phungbia thlen a timh lai
8. Kumthum le cheu caan pek a si

          Hi ki hmete rian tuannak hi Bible caang dang ah zohrih awk, Daniel 8:9-12; 23-25; 2 Thesalon 2:3-12; Biathlam 17:2-6; 18:2-3. Hlawhhlangnu nih hin ahurnak zu ṭhawng in vawlei cungmi vialte kha a ritter hna, vawilei cung siangpahrang hna he nu le pa sualnak an tuah. Atu lio vulei cungah hin Pop nawlngeihnak a nganning hi. Pathian nih Sabbathni ulhawk ah vawilei hramthok in thluachuah a pek i ai din, a dang tein a chiah, ni dang he khan a thleidan. Pop nih cun Pathian cu zeiah a rel lo i AD 300-400 karah Sunday  ulhnak in athlen. Atu vulei cung dihlak ah zungkhar ni ah hman a si. Pathain nih nitlak in ni a ṭhen i Pop nih zanṭim in ni a ṭhen. Atu vulei cungmi vialte nih cucu zulh a si. Pathian nak in vawilei ah hin an lianngan deuh ti hi na ruat bel maw? Thihka in van kai, thih ka in Hell thlak ti an zumh. Khrihfa tampi nih an zumh ve. Pop nih misual  thlah khawhnak a ngei tihi RC milion thong a phan cangmi nih hin an pom pi ko. A bia caihtu minung 70 bu in bu 7, mifim 490 zong nih ni hin ni tiang an pom ve hi khuaruahhar a si ko. Daniel Dal 8:25; 2 Thesalon 2:9-10. Hi hna kong ah hin Pual nih hi ti hin a ṭial, cu hna cu an rawk lai, zeicatiah khamhnak an hmuhnak hnga ding ca i biatak kha an rak cohlang duh lo. Cucaah Pathian nih palhnak thawnnak kha a thlah hnawh hna i a hman lomi thil kha an zumh. "Aphi chuak cu biatak a zum lo i sualnak tuah a duhmi  vialte kha sual phawt an si lai. 2 Thesalon 2:10-12.

          Hi sahrang pakhatnak kumthum le cheu caan a ngeitu hi Rom ram chung i Pop nawlneih lio caan khan a si. AD 538-1798 caan kha a si. Atu cu a lu pakhat thah a si na in a dam ṭhan kong kan van zoh ṭhan rih lai. Pop Pius 4 nak cu tlaih a sinak ah hin vawilei uknak cu a sung i a ram neihmi zong chuh a rak si. 1800 ah cun a ṭhutdanh lawngmi airawltu ah Pop thar Pius 7 nak thim a si. Amin taktak cu Barnabas Chirmon ti a si. Pop 7 nak nih a uk lio ah cun Italy siangpahrang Imamuel he an lung ai hmu lo i Pop nih siangpahrang cu a cohlang duh lo i siangpahrang zong nih cun a co hlang lo. Ka palh kho lo tiin Immanuel cu Khrihfa bu chung in a chuah. Cu lehrulhnak caah cun Kharibaldi nih cun Immanuel a phuaktu Pop Pius a hloh i Pop ukmi ( state ) hna cu a chuh hna. Cu bia cu " Roman Quetion" tiah an ti. Hihi zeitindah a sersiam te lai ti in an zoh ṭhup lioah Italy Prime Minister Mussloin nih Italy siangpahrang King Immanuel 3 nak le Gadinal Gaspari nih Pius 3 nak canai in Lateran Treaty hnatlaknak cu an tuah. Hi rem daihnak a tuahmi hi tuanbia ah a min a thang ngaingai. Hi rem daihnak an tuahmi hin Rom khuapi i Vitican ram an rak chuhmi zong kha an pek ṭhan hna. Vatica khuapi cu acre 108.7 lawng a si. Hi caan cu 1929 a si. Thahhrulh a sinak in a dam ṭhan kar i kum 130 a rau.

SAHRANG A PAHNIHNAK

          Sahrang pahnihnak kan hngalh khawhnak dingah cun, a pakhatnak a hung chuahnak le a rawkning kha kan hngalh a hau. Sahrang hmasa a hung chuahnak cu rili minung tam ngaingainak in a si. Cu cu Europe ram khi a si. Bithlam 17:15. Sihmanhsehlaw hi sahrang pahnihnak hi cu vulei in a hung chuakmi a si. Vulei cung in timi nih hin minung tlawmnak ti in mifim tampi nih a sullam an sawh. Sahrang pahnihnak zong hi biaknak le uknak a tlaih kemhtu a si awk a si. Cu bantuk cozah cu Europe ram ah khin an um lo. Vulei tuanbia ah kan hmuh bantuk in America nih British kut tang in AD 1776 ah Indipendence an lak i kum 13 hnu ah ram uknak phung ( Consitution ) an ser dih. Cu cu 1789 a si. Kum 1798 in kum 22 hna ah cun tlamtlinnak le ṭhawnnak neimi ram a hung si. Chimchungnak thlarau nih cun "Ram pakhat lawng hi chimchungnak tlamtlinnak hi a um. Mah cucu America ram hi a si tiah a rak chim. C.441-450.