SAHRANG A PAHNIHNAK

         
 Sahrang pahnihnak kan hngalh khawhnak dingah cun, a pakhatnak a hung chuahnak le a rawkning kha kan hngalh a hau. Sahrang hmasa a hung chuahnak cu rili minung tam ngaingainak in a si. Cu cu Europe ram khi a si. Bithlam 17:15. Sihmanhsehlaw hi sahrang pahnihnak hi cu vulei in a hung chuakmi a si. Vulei cung in timi nih hin minung tlawmnak ti in mifim tampi nih a sullam an sawh. Sahrang pahnihnak zong hi biaknak le uknak a tlaih kemhtu a si awk a si. Cu bantuk cozah cu Europe ram ah khin an um lo. Vulei tuanbia ah kan hmuh bantuk in America nih British kut tang in AD 1776 ah Indipendence an lak i kum 13 hnu ah ram uknak phung ( Consitution ) an ser dih. Cu cu 1789 a si. Kum 1798 in kum 22 hna ah cun tlamtlinnak le ṭhawnnak neimi ram a hung si. Chimchungnak thlarau nih cun "Ram pakhat lawng hi chimchungnak tlamtlinnak hi a um. Mah cucu America ram hi a si tiah a rak chim. C.441-450.

ATU CU SAHRANG PAHNIHNAK, SAHRANG PAKHATNAK A MILEM LE SAHRANG HMELCHUNHNAK KONG KAN CAWNG RIH LAI

Biathlam13:11-18

         Cun sahrang a dang pakhat vulei chungin a hung chuah kha ka hmuh. Tuufa ki bantuk ki pahnih a ngei i limkeng bantuk in bia a chim. Sahrang pakhat nih a ngeihmi nawl ngeihnak kaupi kha amah hmai hrimhrim ah cun an hman. Thih pi awk tlak a simi hma a ing i a dam ṭhanmi sahrang pakhatnak kha nan biak hrimhrim lai tiah vulei cung i a ummi vialte kha a hnek hna.

Sahrang pahnihnak nih cun khuaruahharnak ngan pipi kha a tuah hna. Mi vialte mithmuh ah vancung in mei kha vulei ah a tlakter. Cun vulei cung i khua a sami vialte cu khuaruahharnak a tuahmi khan ahlen hna. Cu khuaruahharnak hna cu sahrang pakhatnak hmai i tuahnaknawl pek a simi khuaruahharnak kha a si. Vainam in thahhrulhmi asinain anungmi sahrang upatnak caah khan milem pakhat nan ser lai tiah vulei cungmi vialte kha sahrang nih cun a ti hna. Sahrang pakhatnak milem chung ah khan sahrang pahnihnak cu nunnakthaw khumhnaknawl pek a si. Cucaah milem cu a holh kho i amah abia lomi cu athah hna. 16 sahrang nih cun mivialte ahme sihnaseh, angan sihnaseh, arum sihnaseh, sifak sihnaseh, sal sihnaseh, miluat sihnaseh, an cal ah hmelchunhnak hranhram in a ngeihter hna. Cu hmelchunhnak an ngeihlo ah cun ahohmanh nih a cawk zong an caw kholo i a zuar zong an zuar kholo. Biathlam 13:11-17.

A sullam pahnihnak tufaki bantuk ki pahnih angeimi cu Limkeng bantukin bia a chimmi America ram pennak a si. Tufaki bantuk ki pahnih nih cun nunnemnak a hmuhsak. America cozah cu uknak le biaknak a tlaihkemhmi cozah nunnemmi a si. Cubaktuk cozah a dang an umlo. Limkeng bantukin bia a chim. Hi sullam cu limkeng nih hin siasal biaknak, kuachhia rianṭuannak a hmuhsak.

"Protestant Khrihfabu hna nih Sunday hranhram ulhternak phung an hmannak hi Pope sahrang thangṭhatnak thazang peknak a si. Ahohmanh nawlbia palinak nih a ṭialmi thei ko nain Dinhni a dikmi airawl ah dinhni dik lomi ulh ai thim deuhmi hna nih cun, cu nawl neihnak hmaizahnak cu an hmuhsak a si. Sihmanhsehlaw biaknak lei phung cozah nih hranhram in ulhternak ah cun Khrihfabu nih sahrang a milem cu  an ser a si lai. Cu ti cun United States of American i Sunday ulhnak cu sahrang le milem biakternak cu a si lai. ( The Great Controversy P. 449 ).

Theihfianawk cu: Tufaki bantuk ki pahnih a ngeimi sahrang cu United States of American, Sunday a milem cu Sunday ulhnak upadi fehterawk ah USA ram chung Protestant an si lai. Sahrang hmelchunhnak cu Sunday ulhnak hi a si lai. Hi bia hi Prophet Ellen G. White 1827-1915 ṭialmi bia a si.

Biathlam 14:12 nak ah hin Fim chimhnak bia kan hmuh, "pathian hna Pathian bia a zul i Jesuh cungah zumhawk tlak khua a sami nih cun, hi zawn ah hin inkhawhnak an ngeih a hau, a ti". Pathian Bia thup hi vulei fimnak cun hngalh khawhding a si lo. Siangpahrang Nebukhadnezzer zong kha Khaldi-mi mifim hna le mitlehthiam hna camhthiam hna vialte nih khan a mang kha an chim kholo i bawipa na kan fialmi hi a har tuk, a thi khomi minung hna sin i a um lomi Pathian hna dah tilo nih cun ahohmanh nih an tuah kho lailo an ti kha! Siangpahrang kha a awlok a chon tuk ca ah mifim vialte thahawk in nawlbia a chuah kha a si. Cu hnu ah Daniel sin ah Pathian nih mang le sullam a hmuhter i Daniel nih a mang le a sullam kha a von chimh tikah siangpahrang pi a si ko nain a bawk i Daniel cu a biak. Cu hnu ah a kaa hrimhrim in hi bia hi a chim.

"Nan Pathian hi pathian hna i Pathian le siangpahrang hna cung i Siangpahrang a si taktak. Amah cu biathli a phuangtu a si i cu caah nangmah nih hi biathli hi na phuan khawh tiah, a ti. Dan 2:11-47.

CHIM CHUNG BIA FIANTERNAK A DANGDANG HNA

 

(Hi zumhning dangdang hi Dr. Lalchansanga nih a ṭialning in ka lakmi an si).

1.Peterism: Hi pawl nih hin (prophet nih) hmailei kong an chimlo. Anmah chan lio thilkong an chim tiah an ruah. Cu lio i a sullam a chimtu hna nih cun Daniel le Biathlam ca hi a liamciami thil kong chimnak ah an tuak.  Daniel Dal 7nak i ki hmete khi Antikhas Epiphanes (175-164 BC) ah khan an chiah i Daniel cauk hi BC 2 nak caan lio i ṭialmi ah an ruah, chim chungnak bia tlamtling te in BC 6 nak ah khan a rak tling diam cangmi hi an pomlo. Hihi atu lio Bible thiammi a tampi nih an ruahning a si. Bible hi fianternak ṭialtu, Daniel sullam ṭialtu hna ah an ruah i Bible hi tuanbia phuahchom tluk ah khin an ruah.

2. Futurism: Pahnihnak tu nih cun hmailei kongah an ruah dih. Hi hna pawl ruahning hi a pakhatnak pawl he hin ai bingtalet in an kal. Daniel le Biathlam hi hmailei caan ca a tling rih lomi lawngte bantuk ah an ruah. Hi hna bu pawl nih hin fianternak phunkhat Despensationalism ti hi an pom i Dan 9:24-27 a sullam an lehning ah cun zarh 69 cu a dih cang i zarhkar 70 nak cu Jesuh ṭum lai ah a tling dingah an ruah i zarhkar vai an ti.

3.Historicism: Vulei tuanbia hmang in hi ruahnak fianternak ah cun chimchungbia hi vulei thil tlungmi ah an benh chih. Hi pawl fianternak hi hlanlio pi in an hman i atu lio zong ah an hman ngaingai. Hi hna fianternak ṭhatlonak cu vulei tuanbia an zoh hmasa i Bible ah an benhchihnak hi a diklonak bik a si. Bible chimchungnak hna hi tuanbia ah an tlinternak kan zoh a herh.

4.Gramatico-Historical Exeses: A biaholh le vulei tuanbia hmang in hi pawl Bible fianternak hi cu a biaholh le tuanbia in a si bik i hi fianternak cu a tlam a tling ngai. A biaholh an caan lio i an hmanning, biafang sullam zong an tuak dih. Vulei tuanbia lei i a tlinnak an zoh i Bible hi Bible in a fianternak ah an hman. Hi fianternak hi Luther caan lio khan an hman ngaimi a si.

Cun prophet bia i nikhat a timi a sullam kumkhat ti i a relmi an si. Number 14:34; Ezekiel 4:6. Hi nikhat kumkhat relnak hin sahrang nawlneih chung kumthum le a cheu, thla 42, ni 1260 hi kum le thla ni hi hmun dangdang ah chim sihmanhsehlaw ai khatmi an si. Cucaah ni 1260 cu kum 1260 chung a si. Ki hmete le mit le kaa a neimi Pathiam ralchantu kha pennak pa 3 an tei kum AD 538 in ni 1260, kum 1798 ah a tling i hi kum ah hin Pope Puis 5 nak cu an tlaih i thong ah an thlak. A bo, uknak lei nawl neihnak cu an thlongh. Kum khat hmanh a cham (a bau ) lo. Kum khat hmanh a hlei fawnlo. Hihi sahrang lu pakhat kha thihpiawk tlak in an tuk timi Prophet hna nih anmah chan lio thil singing le ruahnak an ṭialmi a si. Hmailei thil kong an chimlo a timi pawl nih hin Isaiah a timi hi minung pahnih an si lai tiah an zumh. Zeicatiah Sirus bawi a si lainak le Judahmi luattertu a sinakding kha Isaiah nih kum zakhat hlan in a rak chim cang caah Isaiah ah pahnih an um lai an tinak a si. Isaiah 53 chungah hin Jesuh a thihnakding kong hi fiang tuk in ṭial a si. Cu hlei ah Salm dal 22 ah Jesuh vailamtah innak le a angki camcawhfung an zuhnak tiang a rak ṭial. Hi nih hin an zumh  palhnak a langhter.

Dr. David Van Bik America in a hung tlun ka ah Farrawn khua Pu Hrang Mang inn ah bia a chimmi cu "Thil sitawnning in a si lomi Bible cu ka zum lo" a rak ti. Cutikah kei nih bia ka halmi cu Daniel hawi le pathum hna meiphu chung ah an paih hna i an kaang lo timi kha lih maw a si ne hna ka ti. A ka lehnak cu mei ah in paih u sihlaw na kaang hnga maw a ka ti.

Hi cawnpaiknak lam in a kalmi nih cun Biathlam ca chung bia hi AD 100 tiang ca lawng ah an chiah i Daniel ca zong hi BC 200 hrawng i ṭialmi ah an chiahi BC 600 lio minung Daniel nih a ṭialmi hi an zum lo. Cucaah Daniel le Biathlam cauk vulei donghnak caan ca i ṭial a simi Pathian thlarau biathup bia hi zei rello in an um. Daniel ca le Biathlam cauk zei i a rellomi hna hi cu khuamui lak i meiceu duhlo i a kalmi bantuk an si. Hi cauk pahnih hna hi vulei donghnak caan i a ummi hna caah meiceu ṭhabik an si. Zeicahtiah Pope rianṭuannak le sahrang a milem tuahnak ai pehtlaimi kha fiang tein a um.

Hi ruahnak i a kal mi pawl nih cun Daniel 7:25 ki hmete, mit-minung mit bantuk a ngeimi, kaa in thil lianngan pipi a chim khomi, Pathian ralchanh in bia a chimtu, caan le nawlbia thlenawk ah a ruattu mithiangmi a hremtu, a kut chung ah kum 3 le a cheu caan pek a simi le Daniel 8:9 chung i ki hmete timi khi Greek ram siangpahrang Antiokhat Epipanis ah an tlinter. Hi caan hi Alexander a thih hnu a General pali hna nih Greek ram cu hmun li ah an cheu i an uk i General Seleukhat ram chung i bawi pa riatnak a si. BC 175-BC164 tiang a bawi. BC 168-BC165 chungah khan Judah mi hna cu a serhsat hna. Biakinn rian ṭuannak  zong a thloh hna i Greek pathian Zeus cu khanghthawinak biakṭheng ah a vawn chiah. Cu ka ah cun Judah mi nih an fihmi vok in raithawinak kha a pek chanh. Hi caan chung cu kumthum le ni hra a si. Daniel nih ki hmete a timi cu pemnak palinak Rom pennak thir bantuk in a tthawngmi pennak Rom pennak chung in a chuak ding a si.

Kedong pahra, ki pahra Daniel 7:8; 8:9. Rom cozah-thir pennak cu kum 500 a  dir hnu ah AD351-476 kar ah Rom pennak pahra ai ṭhen. Cuhnu ah biaknak lei ah Pathian tluk sinak vulei uknak lei ah siangpahrang sinak tlaihkemhtu Pope uknak a hung chuak i pennak pahra hna lak ah pennak pathum hna cu an doh hna i an tei dih hna. A hmanungbik an teinak cu Ad 583 a si. Cucaah Antiokhat Epipanis he pehtlaihter awk a ṭha hrimhrim lo. Hi ti nawl ngeihnak hi Bawipa a ṭum ni tiang in a hmun lai. Bawipa Hesuh nih ai langhnak in a thah lai. 2 Theselon 2:8.

Prophet bia hi hmailei kong an chim ti i a lami hna nih palhnak an neih ve mi cu kum 7 harnak a tlung lai. Cu harnak a laicer ah cun mithiang lawr aa si lai. Cu cu mi zapi nih an thei lai lo. A thli tein a si lai. Cu hnu ah cun sahrang a chuak lai. JUdah mi cung ah  hremnak fakpi a tuah lai. Hi harnak cu khrihfa hna nih kan tuar lai lo an ti. Ki hmete nih Khrihfa mithiang tampi a thah hna nak kha an ruat lo. Paul nih phung buartu pa cu Bawipa a rat ni ah thah a si lai a timi ah khan a diklonak fiang te in a lang ko. Cu hlei ah Judah mi hi caan ṭha a pek hna lai, kum 1000 uknak a pek hna lai an ti fawn.

Hngalhawk: Mesiah a ra rih lo an ti mi hi a voi khatnak a rat kha a zum lomi cu a voihnihnak a rat cu khamhnak rian ṭuan dingah si loin khamhmi hna lak awk tu ah a si lai. Heb 9:28. Cucaah a tu lio i ṭahnak vaampang i Mesiah ra ko cang ti i a ṭapmi vialte hna hi Jesuh an zumh lo poah ah cun lianhngannak in a rat tiak cun ṭihphannak in an au te lai.

Cun hi zumhnak a lami pawl nih hin kum 7 harnak a tlung lai ti an zumh. Hi kum 7 harnak timi hi fiangte in Bible ah ai ṭialnak a um lo. Daniel 9:27 a donghnak zarhkhat timi hi zarh 70 tinak a si. Zarh 62 cu zarh 69 donghnak ah khan Mesiah cu Jordan tiva ah a pa ni chiti a vun thuh klhan, "Amah hiu ka dawtmi  ka fapa a si, amah cungah hin ka lung a tling" tiah vancung in aw nih a vun ti i chiti thuh a si. Kha hnu kum thum le a cheu ah Mesiah cu thah a si. Zarhkhat chung cu Jesuh tipil innak in Seteven an thah tiang kha kum 7 a si. Zarh 70 a dih. Cacaah Judah mi hna ca i zarh 70 a pek mi cu Steven thih tiang ah khan a tling i Steven thihnak khan a zam i ai ṭhekmi hna nih khan Jential mi sinak khamhnak thawngṭha cu chim a si.

Jesuh thihnak khan vulei tlangbawi rian ṭuannak donghter a si Vancung kan tlangbawi Jesuh sinak pumpak cio in hal khawh a si cang. Jesuh nih khan Daniel cauk hi Jerusalem rawhnak kong Daniel i a chim chungmi cu a vun lak i "Cun Prophet Daniel nih ṭhiotu fihnung a timi khan, hmunthiang i a dir cu nan hmuhlai. [A reltu hna-hi a sullam hi i hngalh u]. Cun Judah ram i a ummi kha tlang ah zam hna seh. A inn chung i a ummi cu innchung i a ummi thilri lakawk ah ṭum hlah seh. LO i a ummi cu a puan lak awk ah tlung hlah seh. Cu caan cu fapawi nu hna le nauno ngeimi hna caah  a har  hringhran lai. Nan zaam caan hi khuasik caan le Sabath ni ah a si sualnak hnga lo Pathian sin ah thlacam u.

Hi Prophet Daniel nih a rak chim chungmi Jerusalem rawknak ding Jesuh nih a zultu hna a chimmi hna bia hi AD 70 ah Rom ralbawi Titas nih Jerusalem biakinn ah cun flag a vun thlai. Hihi an hmuh tikah Jesuh bia a zummi vialte cu an zam dih i Rom ralkap nih khuapi cu an kulh i ahohmanh chuak kho ti lo in an hren. Jesuh vailam tahawk i an aumi a thisen cu kanmah le kan fa le cungah tla ko seh an timi cu a tlinnak a si. Nible kalning fiangtein a um ko mi zum duh lo i phuah chommi zumh cu a phi chuak cu rawhnak a si. 2 Theselon 2:11-12.

CHINCHUNGBIA NI TUAKNING

Prophet Daniel caah hin ni chimi tampi a um. Zarhkhat ni 70 ti hna, ni 2300 nithong hnih  le ni zathum, ni 1290, ni 1335 le kum 3 le a cheu ti hna an si. Biathlam ca chungah thla 42 Biathlam 13 Nawl neignak onh a si. Kum 3 le a cheu, Minu cu theseram ah 1260 an rak zohkhenh, Biathlam 12:14, Biathlam 11:2 chungah thla 42 chung khua thiang a naan dingmi caah chiah a si. Tehte pahnih buri puan aih in ni 1260  Pathian bia kha an chim lai. Biathlam 11:3 Bia-12:6 ah minu cu Pathian ni arak timh piakmi hmun ni 1260 an cawm a ti. A hme 14 niak ah minu cu these rai ai thuh kum 3 le a cheu an zohkhenh lai a ti.

NI LE KUM FIANTERNAK

Biathlam 13:5 ah sahrang thla 42,  minu Bia-12:5 ni 1260, a hme 14 ah lum 3 le a cheu, 11:3 ah tehte pahnih songkhoi puan aih in ni 1260 phung an chim. Sahrang Pope nih thannak in rian a ṭuan chung thla 42 nawl a nei. Minu hi Pathian Khrihfa bu  mi thiang mi hren an si nak a si. Thete pahnih hna hi Bible ca rel an rak thloh lio, biakam hlun le bia kan thar cauk hi an si, thihnak in an thawhṭhan hi Bible ca mikip kan rel khawh caan a vun i hunnak caan kha a si. An dihlak in an caan ai khat dihmi an si. Kum 1260 AD 538 in 1798 kar Rom ram chung i Pope nawlneih caan chung kha a si.

By: Pu Tial Ling