Chungtlik Zawtnak

                           

                                    

                                                                                                                             F. Lai Len

Chungtlik zawtnak (diarrhea/diarrhoea) khi nan theih cio ko lai. Kan chung a kan tlik cang cun kan takpum chung ah ti a tlawmter/zawrterngai  i, kan tha a dih ngaingai. Siibawite nih kan chung a pihnak caah sii-ai an kan pek lengah, kan takpum chung ti a khah thannak caah, a thlumhang Glucose an kan pek i cuticun an kan thlop.  Chungtlik zawtnak in thih ngaingai cu a tlawm ko nain, kan chung a kan tlik ruangah kan tha tu cu zeimawzatpi a dih ve. Nain, kan ithlop hnu cun kan dam than ve ko. Amah belte chungtlik sawhsawh in thisen chungtlik (dysentery) lei ah a kaichin ngak hngalo…..??????

Hi zawtnak phunkhat a si mi chungtlik he aa lo nawnmi (pawporh kan ti lai maw, zeidik?) nuncan ziaza, lungput  le cawlcanghnak lei ah Laimi nih kan chambaumi le a ping le a pang deuh ah kan purh sualmi, kan ruah sualmi, kan tuah sualmi hi um len dawh in ka hmu. Cu tuah sualmi tampi lakah tlawmpal in hun langhter ning law, a tha hnga pei  dik maw?

Minung  chan, chankhat (one generation)

Vawleicung minung  vialte an chuahkehnak a hlathlaitu le a cawngtu, cu lei ah a thiam taktakmi hna khi “Anthropologist” an ti hna. Minak, mirang, midum, misen , Africa, Asia, America, Europe tibantukin kan i thleidang liangluang ko nain minung chan, chankhat (one generation) hi  cu Anthropologist pawl nih buaktlak in kum (30) ah an chiah. Kha an chiahmi kha Laimi caah tiah, an zawn kan ruahpiak deuh hna hei ti phun khin, a kum an kan thumhpiakmi cu ka thei hraw rih lo. Zeicadah tiah, vawleicung World Standard  pakhat cu thumh piak phung zong a si lo imiphun pakhat caah a kaih zong kaihpiak phung a si lo.

Asinain, Laitlai mitampi nih kan i bochanmi le kan ihngatchanmi CACC nih a chuahmi ca cheukhat, cun Laitlai mitampi nih kan relmi Rangoon LBC nih a chuahmi Muko mekazin cheukhat hna chungah, cabia a tialtu hna nih minung chan, chankhat kha kum (25) ah anmah duhte in an thumh lengmangmi ka hmuh theo. Cu catialtu hna zong kan zoh tik hna ah, Anthropologist an si lo zia tu cu a fiang bak. Cu an tialmi ca nih  a va hnorsuanmi cu: zei  a thei setsai lomi careltu cheukhat  hna kha lamping ah a hruai cang hna i, a dikmi thawngpang tu theihter  loin, a dihlo mi thawngpang tu kha an chungah  a ron hna  he aa khat ko lai. Minung chan, chankhat kha mahduhsalam in kumpi kum (5) an thumhmi ka ruah tikah Laitlang khua cheukhat market sa kan cawk bantuk he aa lo rua dah ka ti! Cuaikhat ah kiap (100) a  um timi cu, vawleicung  nih a khiahmi le a hmaanmi metric system a si. Kha kiap (100) kha mahduhsalam in kaih khawh zong a si lo  i, thumh khawh zong a si lo. Nain,  Laitlang khua cheukhat sathahnak le sa zuarnak market ahcun cuaikhat ah kiap (70) a sina, kiap (80) a si  na, …cuticun cuai cuaikhat ah kiap (20) a thum na, kiap (30) a thum na….a si ko. Hi cuaikhat ah a kiap an thumhmi hi chan chankhat kha mahduhsalam in an thumhmi he an thumh ningcang aa lo ngai rua ka ti. Cucaah, Laimi nih hin minung chan, chankhat khi Anthropologist le vawleicung  nih a khiahmi le a hmaanmi kum (30) ah a dikte in hmang cang usi law, a tha hnga lo maw?

                                                                        -2-

Stage show cungah pangpar pek le pangpar oih

Laimi nih theng donhmi cung kai (stage show) hi kan thiamnak a saupi rih lo tiah ka tuah. Keimah ka theih tawk ahcun, University Students’ Fund kawl  an rak thawkka hrawng (1970 hrawnghrang) in aa thawk rua, tiin ka thei. Cuticun duhsah tein a hung thang ziahmah, Kala Dewali puai hna hei hmuhpah, Kawl titoih puai hna hei hmuhpah le Kawl pawl stage cung kai hna zong hei icawnpah a si i, atu cu a lar ngai cang ko hi ta. Atha ngai ve ko, kamkhat lei cun. Nain, ruah a haumi cu a um ve hoi.

Hi theng donhmi cung kai le hlasak hi abikin Kawl pawl titoih puai ah stage show in kan icawnmi a si rua, tiah ka ruah. Hlasatu pakhat hla a hun sak le cangka pangpar pek he, pangpar oih he mitampi nih chuah hnawh in va conglomh a si i, kamkhat lei cun thiltha a lo ngai nain, Laimi theo cu luanlak le thuman lakin kan va tuahtak hoi. Cucu zeidah a si tiah, hlasatu kha pangpar pek le pangpar va oih lawng si tilo in, va kuh thulh, a sakmi hla kha va zonh thulh, va lampi thulh, asiloah a pawngte in va lampiak thulh, cheukhat ve nih cun a pawngte in luling tawkhot in circus a thiampi bang vun ingerhngoi   i daiving hna va thut  thulh, acheu ve nih cun vompi bang va huk ta thulh, tibantukin…kha hlasatu nih thako in a sakmi hla kha kan va tamhmoih piak ciammam i, hlasakmi muihmai (scenery) kha kan va chiatchuah dih. Kan theih ve lomi cu: kha stage cung hlasakmi kha (DVD phel in chuahmi tiang zong)  kanmah Laimi lawnglawng nih kan zoh lo, miphun dang hna zong nih an rak zoh ve….ti kha a philh in kan philh theo. Kha hlasakmi le stage cung Laimi nih kan chiatchuahmi a hmumi miphun dang nih an kan timi cu: Nan nunphung hi dahngai “Monkey Culture (Zawng Nunphung)” lei ah pei nan kirthan ko hi”……ti a si. Cu bia a theitu caah ningzak taktak khi a si. Mirang pawl stage cung an kai le, hla an sak tikah Laimi nih kan tuah bantukin mizapi nih an tuahmi cu nihinni tiangah ka hmu hraw rih lo. Laimi kan tuahsermi nih “zawng (monkey)” tuahser bantuk lei ah a kan chiatchuah hi cu, ruah a hau ngai cang rua, tiah ka ruah. Cucaah Laimi nih kan tuahsermi hi Kala le Kawlte an nunphung kan icawnnak in a chuakmi a si tung  i, a tuahtozia kan thiamlo le kan tamhmoih tuk ruangah “zawng dirhmun” ah a kan chiatchuah cang caah, ruah than deuh le, an hlasakmi kha daite le lungsi tein kan ngaihpiak thiam hna ahcun, thil dawh a si hnga lo maw? An hlasak a dih tikah zapei tu kha a than khawh chungin benghpiak ah a za ko lo hlah i!!!!!

Lairam zamtak?

Pu Zo Mawng te, Pu Za Neih Sum te nih lamhmai sakpiak in atu nihin Laitlang, Laimi lakah pahrang thatha a ngeimi hna nih hla a phunphun  an kan phanpiak, an kan phuahpiak i a tha tuk hringhran. Thantlang peng, Hriangkhan khuami Thang Kio nu nih a phanmi “Chan karlak ah kan nau ee…”timi hla hoi hna khi cu, upa ngakchia, leeng le val, tarnu le tarpa tiang nih thiam le an hmurka cio ah a thlum-aal tukmi hla a si. A va tha kho tuk, meisei in…!!!!!

Nain, hla phantu le hla phuahtu cheukhat ve nih cun, “Lairam an zamtak” tibantuk, “kei cu kan zamtak lai lo” heiti phun in an phan, an phuah tikah ruah awk ngai thil an chuahpi theo. Laitlang le Lairam ah nihinni  khua a sami le a ummi hna khi, “Lairam a dawbiktu” an si lem lai lo (Lairam a daw taktaktu cheukhat cu an um len ve ko lai nain). Cu hna nih Lairam le Laitlang zeitluk an va dawt len zongah zei pipa ngai zong kha an va tuah kho fawn lai lo. Ziah tiah,  aa reprai lomi uknak nih a khenkham tuk hna lai caah, lungduh ngai in an cawlcang kho lai lo, ti cu ruah khawh a si. Cu hna Laihlum lak zongah cheukhat

                                                                        -3-

ve cu ramdang chuah khawhnak a lam a um lo caah, Lairam ah bangbahat in khua a sami zong an um len ko lai. A si ah….Lairam ka dawt tuk ee…..ti in Laimi vialte (Kawlram chung hmundang le kadang zongah um hin loin) Laitlang/ Lairam kir dih in, um dih va sisehlaw, a vawlei nih cun a kan tlum ko lai nain pawcawm kawlhawlnak tah? Cu  vialte minung cu a reprai lomi uknak nih a phunzakip in a khenkham rih lai va si kaw, cu Lairam a dawtu le Lairam a tanhtu vialte cu ei awk rawl hmanh thathi kan va hmu kho lai lo i, fanghang  (sanpioh) din bu, derthawm thingthiang le tai ireh bu, thazang zong ngei huaha loin, thli voikhat a hran sualah a pur hnga ding dirhmun….ti awk khan in um dawh kan si men lai. Cu dirhmun kan phak ahcun, Lairam dawtnak thinlung zong thlau khawh hmanh a va si men hnga lo maw?

Cucaah a ruahzia thiam a hau deuhmi cu: Kawl hriamtlai hna nih  an chuahpi mi a reprai lomi uknak a chuah ruangah ramdang va kal le kuli kan va tuan khawh, cu tuan chommi hlawhte in Lairam le Laitlang lei zongah zeimawzat va kuat khawh le, va  bomhchanh khawh khi, khatlei cun Pathian thluachuah hmanh a si deuh….ti tuin ruat thiam usi law a dikdeuh mi a si lai tiah, ka ruah. Cu hriamtlai uknak nih khat lei ah a chuahpi rih mi cu: Acozah riantuantu hna zong nih, hlanlio bantuk si tilo in acozah rian an tuannak a chungmuru in a rak thang ciahmahmi ziknawh le eihmuar nunphung (corruption culture) ruangah, zeimawzat pi an hun icawihler ciammam  i, mirtlawr ngai le khuasak thadeuh in an hun um khawh zong hi Pathian thluachuah a va si lo hmanhah, Sehtan thluachuah tal cu a va si hnga lo maw?

Ramdang a ummi Laimi nih an khua le an ram cio ah, an bomhchanhmi hna lethiltha an tuahmi khi a tam ngaingai ko cang, hmailei zongah thiltha tamtuk an tuah rih lai. Cu an tuahmi zong cu Lairam le Laitlang an dawt caah a si ko. (Laihlum le Laikhaal lawnglawng nih Lairam le Laitlang an daw hlei lo i, an dawt cionak tu kha hrom in ibomh thiam a hau). Cu leng hmanhah umnak ram le sican nak nih a ngeih caah, Laihlum le Laikhaal um Laimi nak hmanh in ramdang um Lai fanau hna nih Lairam le Laitlang kha an dawt deuh men lai. Vawleicung khazaa ah aa thekmi  Israel miphun hna nih nihinni tiang an ram faparik Israel ramte kha vuipi tluk in a ngan i, chiandeih nak in a puarhrangmi Arab ram nganpipi hna karlak a um ko bu ah, himbawm tein an kilven khawh kha, ruah a haumi a si. Cubantuk cun, Lairam kan chuahsemnak ramte cu “lei khuazaa ah aa thekmi Laimi” hna nih kan kilven peng ko lai. Lairam le Laitlangkha kan zamtak naisai lo, Lairam le Laitlang bomhchanhnak caah ramdang ah hlawh kan va tuan biatu a si ko. Cucaah hlaphan thiam hna le hlaphuah thiam hna nih hi thil sining hi lung fiangte in nan rak theihthiam hnu lawnglawng ah hla hna hi rak phan/phuah cang ulaw a tha hnga lo maw? (Cu thil sining theih lo zong nih cun chungtlik zawtnak  phunkhat hoi! Hoinau hna) 

A diklo in  hmanmi biafang hna

Kan Laiholh hi a fawimiteaa lo konain, zeimaw caan ahcun a harnakzawntete a um theotawn.  A zeimawcaan ah ruahsetmatteinkanhmani, khoimaw caan ahcunruahsetsai loin kanhmantheo. Cu hnalakah, ruah setsai loin kanhmanmikahunlanghterhmanhlai.

Biafangasullam

Mipi                 =          mipical, mifim, mithiam, mirum, mi lianngan, mi thawngtha, mi thiltikho

                                                                        -4-

Hi “ mipi” biafang hi mi tam-u nihkanhmantikah,  “mizapi/zapi, mizaraan” timi “public” khakansawhterlengmang. Cu mizapi/zapi (public) cu an zate in, kanzate in……”mipical, mifim, mithiam, mirum, mi lianngan, mi thawngtha, mi thiltikho”……kansidihnaisai lo.Misawhsawh, mi santlailo, mihrut, minga, mi lungkhatphor, mi molhtam, mi thalo, mi hrokhrol, mi lihchim, mi porhlaw, mi chimthiam, mi porhhmang, mi uah, mi biaduh, mi hmursau, mi nahchuahhmang, mi zei ah a rellomi, mi lakah mi a lo lomi, mi lungtlawm, mi lip, mi nal,mifir, mi puarthau, mi ruamkai….tiin a phunphun in kan um ciohna. “Mipi” chungahkanitel lo tu cu a fiangbak. “Mipi” dirhmun ah a dirkhomi hi kanLaimichung, Chinmichunghmanhahkutdongrellawnglawng an silaitiahkaruah. Kawlrampumpichunghmanhah mi tlawmtetaktaklawng an si men lai.CucaahLaiminih hi “mipi” biafangkanhmantikahruahsetmat lo lawlaw in duhpoh in kanhmanrua, tiahkahmuh.

Cuti a sicaah, “mizapi/zapi (public)” khasawh duh in kanchim le kanhman duh ahcun, “mizapi/zapi,mizaraan” tituinhmangcangusi law, a sullamhrimhrimnihdikte le a  fiangte in a sawhkhihlaii, a hmanmi le a dikmihmanningcang a silai, tiahkaruah.Adangpakhat in hunlanghterrihning law:

Biafanga sullam

A hleice                       =          A hleihluat pi, a herhnak a lengpitiang

“A hleice” timi hi “biatha” a si lo, “biathalo” tu a si.Bia-eng a si fawn.En-tainakbia a si.Nekbia zong a si.Biadawhzong a si lo. Hi biafang “a hleice” hi Laiminihkanhman le kanchimtikah a sullamtaktaktheihuaha loin kanhmansualrua, tiahkaruah.Bia-eng a siziabianabiapakhat in heichimning law: Chunhthahnakpakhathei um sehlaw, cu puaiahcunPuMeikhuCuantimi pa khichung a tuanve, heitikousi. PuMeikhuCuan nihzeihuaha le setsaizongtuanlo, a hrangpakhatzongtlailem loin a vaichawklet, a vaithuituatavetuktakhnga. Cuticunchunni a heitlahnga. Chunhthah a tuahtu  panihlomhnakbiachim can a heiphaktikah, “Atu tan kanchunhthahpuai ah a rakrakhomi nan zapicungahkan   i  lawmtuk.  Ahleice in chungtuan a kanbawmtuPuMeikhuCuancungahkanilawm khun. Thlanhripipuak le thabangaiin  achunchunnitlaktiang a kanbomhcaah amah cunghrimhrim ah lunglomhnakchimcawklokanngei”…..heitisehlaw, cucubia-engbakinPuMeikhuCuan cu a tongh a sikohnga.Lomhbiazong a si lo i, biatha le biadawhzong a si lo.Bianek tu a si.

CucaahLaiminih “biatha” kanchimkokantilioah, biathalo le bia-eng a simi “a hleice” biafang hoi hnakanhmaansualahcun a thahnga lo. Biatha lei in kanchim duh ahcun, “A hleideuh in”, asiloah

“Ahleikhun in”timibiafanghnakhihmangcangusi law, cucu a dikmi le a hmanmibiafanghmanningzong a silaitiahkaruah. A biapi mi cu: CACC nih a kan hruai ningin kal usi law, cucu a thabik lai tiah ka ruah. CACC nih a kan hruai ningin kan kal ahcun, kan chung a kan tlikmi zong a dam lai tiah ka ruah fawn.

Hla, zukcuang, cabia le ca lei damiah taih le fir (pirate/piracy)

Pirate/Piracy timi biafang hi vawleicung tilawng/sangphawlawng hmangin midang thil chuh le fir, damiah taih lawnglawng kha a si lo, copyrights an ngeih zongah, an va ngeihlo zongah, a ngeitu hnatlaknak laklo, (a herh ahcun) a ngeitu kha a man peklo  bakin, mahduhsalam in midang hla, zukcuang,

                                                                        -5-

cabia le ca lei, thawngzamhnak lei vialte kha mahta ah ser, bet, chuh i hmanmi  popoh cu pirate/piracy  ti a si ko. Hi lei ahhin Laimi cu kan chambau ngaingai rua dah, ka ti?

1988 kum lio Kawlram khupthal aa let hnu ah Malaysia lei kuli tuan a hung lar i, cu kuli tuan tangka hmuhnak nih thiltha tampi a hun chuahpi bantukin thil thalo cheukhat zong a hun tenh ve. Thiltha lakah zeidah a hung chuak ti ahcun, a hmasa ah hlasak thiam pawl nih tape coil (tep phel) tete in hla an hun ichuah. Cu hnu ah CD chung khumh le chuah in, cu hnu deuh ah DVD  chung khumh le chuah in muicuang-muilang le aw khumh in a hung thangcho. A thatuk ko, asinain, cu video thlakmi DVD ahcun hla fungkhatani khumh ah fidi le fitlaw nih an hla hoih in nun an hei cawng.Cu ahcun a tha rih. Nain, cheukhat DVD  chung ahcun sakmi hla a duhsaknak nuncawn ding kha DVD a sertu pawl nih an ruahphanh ti lo caah midang/hoidang an DVD chung mirang ta maw, Laimi kadang ta maw, chuahcia mi DVD chung khan duhtawkte le fawitahlat in an hun fir/damiah an hei taih i an hei betpiak lawlaw hna, vaibar lo tein an hei khumhpiak men ko hna. Cu an firnak DVD cu a ngeitu zong an um ko nain, nawl hal hmasa zong um hlah, a chimh zong chimta hlah mah nawl bak le a thlite in an hei fir men ko. Hi bantuk DVD chung fir le mahta ah bet hi a theithiammi caah cun hmakhatte ah theih a si ko i, a firtu ningzak loin a hmutu nih ningzah phorh a si ko. Kha zukcuang-muicuang a ngeitu hna nih a firtu kha tazacuai khawh a si lengah, a firtu nih liam le pal  khawh zong a si. Cu zong cu mizapi nih a tuak awk le a theih awk hmanh kan lung a chuak rua lo dahra maw, tihi ruah awk in a um.

A poi ve nak cu Kawlram le Laitlang ah Copyrights Act hi kan ngei lo, a um rih lo. Cu bantuk upadi a um lo ruangah kanmah  duhpoh in midang ta kan fir lai ti cu a si ve hoi lo. Minung/mibu pakhat nih amah tein a ngeihmi thil kha, cu a ngeitu a nawl hal hmasa le a hnatlaknak lak hmasa hrimhrim a hau, tihi common sense (cawn haulo in theih) a si awk a si. Cu lawng hmanh silo in, kha a firmi cu Laimi kan si ko i, Pathian a zummi Khrihfa zong kan si ko caah, Baibal nih a kan cawnpiakmi zong kha kan zulh a hau. Exodus 20:15 ah khan, “Nan fir lai lo” a ti kha mu! Damiah tu cu nanmah duhpoh in nan taih khawh, a ti lo khah!

Cucaah Laimi a si ko  i, Khrihfa a simi, Pathian a zum komi le a bia komi nih cun, kan ram ah Copyrights Act kan ngeih zongah, kan ngeihlo zongah, mahte in kan thinlung itlaihkhip in fir le damiah taih hi cu isum bak a hau rua, ka ti. A si khawh zinpan ahcun, fir lei pang le damiah taih lei hi cu a fih in fih lawlaw usi law, a picalmi thinlung le lungput-dinfelnak le zumhtlak sinak lei tu ah kan itunmer a hau hrimhrim cang ko, tihi kan ruah cio ahcun a thatuk hnga. Duh zongah duhlo zongah, hi DVD lei le, zukcuang, cabia le ca lei kan firtleinak hi a fekthupmi  mithmuh kuttongh (concrete evidence, concrete witness) tampi a um ko cang caah, Laimi/Chinmi tuanbia kha hmailei fanau hna nih maw, ramdang mi hna nih maw an rak tial te lai si kaw, cu firnak le damiah taihnak kong zong cu an hun langhter te ko lai. Cucu nang lei kei nih kan thih hnupi a si cang lai caah,kan thei kho ti lai lo nain, kan fa, kan tu le tuchin fapar hna nih “mifir chung, damiah taih chung” tiah rak ti lai ding kha an rak celh te lai maw?.....ti kha atu ciate hin iruah chung ahcun a tha hnga lo maw?  Hiti bantukin kan chiatchuah cangmi Laimi le Lairam a hmanthlak hi a ngaingai ahcun, chungtlik zawtnak in a hrang deuhmi  thisen  chungtlik hmanh a si men lai. Apoi taktakmi a si ko.

                                                                        -6-

Ruamkai nun, uahnun, porhnun

Laimi kan tlakcham cemnak cu, kha hna nun pawl kha an si. Kha nun pawl nih khan zei kan silo nak kha hmual fakpi in a kan langhter, a kan hmuhsak. Ngiah-taih-puai caah training tuah le cawn haulo tein a mikip nih kan thiam bantuk te khin Laimi tampi nih kha nun pawl cu kan thiam lawlaw. Mi lakah mi, pasal lakah pasaltha, nusal lakah nusaltha, mipical, mifimthiam taktak pawl nih an iporhlaw, kan i uah, an ruam a kai hi ka hmu bal hraw hna lo. Zei huaha lo le mihnomtam deuh nih a cunglei nun pawl an inunpi belte  cu ka hmuhpah theo hna.

Mipical pakhat ka ton balmi a um i, cu pa lungput le a nuncan ka hun chim hmanh lai. Keimah hi holhleh le caleh in a paw aa cawmmi ka si caah, holh lehnak caah training (Professional Development = PD) hi a hlan ah ka rak kai lengmang (atu cu dotla accredited ka si cang caah, ka kai ti lo). Cu holh lehnak PD ahcun mirangpa pakhat hi kan saya a si i, voi (3) le voi (4) kan itong lengmang. Midang saya zong cu an um len ko nain cu sayapa cu kan i theithiam ngaingai  i hawikom phun ah kan tla. Cu pa cu holh lehnak lei ah Ph.D. a awngmi a si. Voikhat cu a hnubik PD ka kai (2009 kum ah) kan iton le cangka, keimah nih Dr. anih….tiah ka chonh ka ti cu, a hmai a chiahrup ko. A ka timi cu,….”Lai”…..(mirang nunzia cu duhdawtnak in kan min a hram pakhatte khan kawh-auh a si)…ziah, Dr. a nih na  ka ti,  ka min a hramte na theih ko cu ta, ka min a hramte in rak ka au ko, tiah a ka ti. Bia cu ka iruah lengmang  i, a chim rihmi ahcun, Ph.D. ka awnmi hi cawnnak a dihnak cu a si ko nain, a thiambik zong ka si lo, ka cawnmi le ka thiammi zong hi a pihnak a si bal lai lo, a tang rihmi a um ko lai, kan theih khawh rihlo caah a si ko lai, Ph.D. hi keimah lawnglawng nih ka awnmi a si lo, mi a thawngthawng le a sangsang in pei an  awn ko cu, Ph.D.  awnnak in mifim taktak pawl nih an uarmi le an upatmi cu, ca a pical taktakmi le ruah awk ngaingai a simi cabia pawl tial te hna (critical analysis articles) pei  a si ko cu….a ka ti. Cu pa a nuncan ka zoh tikah tangdor nun le, mithmai panh tein a um  i duh a nung kho tuk. PD a kaimi vialte kha a hawikom ah a kan ser dih, (Kawlram bantuk tapeh ah ser  zokzokle  rian fial colh phun kha si loin).

Kannih Laimi tu cu nemmam, Ph.D. hawi hna va awng sual usi law, cheukhat kan ca ahcun kan iuahpi nak ah kan molh men lai. Kan chungkhat le rualchan pawl nih ruamkainak ah an hman fawn lai. Kan fale pawl nih iporhnak ah an hman rih lai.Ca a awngtu kanmah ve zong nih zeipipa chuahpi khawh lemlo in, kan catang kan phorhnak ah kan tlukpi rih hoi lai i, kan buaithlak lai ning hi ruah ah a dong kho lo phun in a um. Cu vialte kan sining nih a kan hmuhsakmi cu, Laimi hi kan pical kho rih hrimhrim lo, kan tenau taktak rih ko, tihi a si rua dah ka ti.

Laimi le Laitlang ah pastor kum saupi a tuanmi upa pakhat cu America a vung tlawng, ti a si. Cu pastorpa cu Laimi umnak khua pakhat ah a va phan i, Laimi upa pakhat  Baibal a duh ngaingaimi le Pathian a duh ngaingaimi he bia an iruah, ti a si. Zei konglam an iceih, ti cu kan thei lo nain, Baibal ca a cawnglo mipa nih cun, cu pastorpa cu Baibal ca a tengh hnawh, an ti. Baibal ca kha a tha tein a cawng i, kum saupi pastor a tuanmi zong kha, Baibal ca cawnlo in a rel lawnglawng a relmi nih Baibal lei bia-al hei thawn le, Baibal ca hna in midang va tengh hnawh ka ruah tikah, ka hna a tlaklo khawh ning hi amak ko. Cubantuk nuncan cu zei nuncan dah a va si hnga? Laklawh asiloah muipadap  nun kan ti hnga maw, zeidik?

                                                                        -7-

Voikhat ah, Laimi nih kan upatmi le Thawngtha chima thiam ngaingaimi kan pabik pakhat ah kan chiahmi le kan ruahmi tleicia Rev. Sang Awi cu USA a tlawng an ti. USA khua pakhat a va phan  i, cuka khua Laimi Khrihfabu chairman pa kha, “Atu USA i Laimi nan phanh hnu in nan thiammi le nan ichapmi zeidah a si?” tiah, a hal an ti. Cu chairman pa nih,” Laimi nih kan thiammi le kan ichapmi cu ‘uah’ hi a sibik ko” a ti, ti a si. Malaysia ram um lio zongah, tang 4 awng pa nih B.A. a awngmi pa kha, ”nang zong tingkhat, kei zong tingkhat,  tingkhat ciocio in Malaysia kan phan, kan itluk, cucaah rak ka chim in rak ka cawnpiak duh hlah”, an iti, timi kha a cunglei bia nih a hun pehtonh rua dah ka ti. Uahnun, ruamkai nun, porhnun hoi hna hi a taktak le a ngaingai ahcun, hruh ngan pipi an si hna i,  hi bantuk nuncan kan ingeih chung poh hi cu, kan tenau taktak rih, tihi kan theih a hau ko rua dah ka ti. Kha vialte nun cu hruknak, theihlo nak, vokek thluak in a chuakmi le a rami lawngte an  si caah, kan inunpi sual ahcun loh bak a si ko lai. Mirangram pakhat va phak le cangka va i uah colh, ruam va kai colh hoi hna hi ruah a haumi cu: Cuti a si  kunah, mirangram i a ummi an vok le an ar, an uico le an tuu, an caw hna le an rang hna hi tah, mirangram ah kan um aipat, ti phun in an i uah ve maw? tiah bia hal khawh a si hnga dah? Mirangram kan phan ko bu le kan um ko bu ah, an holh le an ca kan thiamlo ruangah hnachet le mihrut kan lawhmi hi tah, nungna  mihrut le mithikan lo deuh ko lo maw? Cu bu ahcun maw kan va i uah khawh rih hnga? Hi hna phun zong hi chungtlik zawtnak taktak an si rih hoi. Vanchiat ah kei hoi hna cu, mirangram ka phak hnu in ka hrut ching lengmang  i, kumpi kum (7) chung ka um cangmi ka hun tuak tikah  atu ahhin cun Kawlram ka um lio nakin let (7) in ka hrut cang, tilei tu ka si. Mivanchia ngai ka si rua.

Careltu hawidawt, a sau liangluang ko cang i na baa tuk sual lai. Hi chungtlik zawtnak Laimi nih kan ngeihmi hi ‘khuazaa ah aa thekmi Laimi’ nih kan phaknak hmun cio in kan ingeihmi an si hna. Hi kan zawtnak hi kan ithlop lo ahcun, a sangdeuhmi thisen chungtlik (dysentery) ah a kai ding a si caah, atu ciate in kan ithlop zokzok, kan  idamh zokzok a hau. Cu zawtnak cu a damh khotu sii-ai a um len ko lai, nain, a hrampi damnak sii le ai cu ‘fimthiam cawn’ le ‘fim cawnnak ngeih’ hi a si bik ko rua, tiah ka ruah. Cucaah kan phaknak hmun le ram cio ah, kan phak le cangka in fimthiamnak hi cawng hmasa usi law, kan chungtlik zawtnak cu duhsah te le zialmal tein kan ithlop kho te ko lai. Kanmah chan ah kan idamh khawh zau lai lo, nain, kan fale chan, kan tule chan tal ahcun….pakhatpa a bia bang…..”A tha pah te ko lai” dah fawh!

F. Lai Len

9^th April 2012