Ca Fir Hi A Tha Ko Maw? Then Khatnak



By F. Lai Len
Drama
Laitlang peng (Township)  khuapi pakhat ah a si. Tang 10 camipuai phit hramthok ni a si i, a phitu pawl cu an ihlerhlau ngaingai. Asinain, cheukhat tu cu an zeite hmanh poi hleng loin an va phi top ve. Camipuai phithnak sianginn pi a pawngah nu le pa zun zunnak le eknak zunput a hnarcheu veve in hman khawhmi  a um. Cu zunput/ekput he aa hlat tuk lo nak ah tuition sayate cheukhat le mi a bawmchantu hna nih hngahlang ngaiin an thu ve ko. Camipuai an phit hramthok in can a rau lemlo, siangngakchia pakhat a khuh khuhpah (ralrinnak pek!) buin a leengah a hung chuak i, zun/ek thawh ah a kal ngiahmah. Ekput pawng a hei phakah catlap bil ciama pakhat a thlak sual. Cucun hngangam ngai phun khin ekput chungah a va lut.
Cule cangka mi bawmchantu pakhat nih likmalak tiah,  ekput pawng i thlau takmi catlap bilmi cu a va lak zokzok i, tuition sayate cu a pek hna. Cu cabil cu tuition sayate nih cun an hun  kau zokzok i, a ran khawh chungin an tuak zokzok. A rauh hlan minit 15 hrawnghrang ah an dih ve i, an bil an bil hnu ah mi bawmchantu nih cun ekput pawng ahcun a va chiah zokzok than. A zun/ek aa thawhmi siangngakchia cu, peh thliahmah tein a ek va e sehlaw....seiku khat nih a reng lai lo i, tahrang khat bak a ek cang hnga? (a takpum nih a zawi khawh hnga lo tiang!) A zun zong peh thliahmah tein va zung sehlaw, baltin khat tittet lawlaw a va zung cang hnga? (a zunthil nih zeiti hmanh in a tlum khawh hnga lo mi tiang!)
Zunput/ekput cun zaangdam le lung isi ngai khin a hung chuak than i, a thlau takmi (zei hngal lo midang hmuhnak ah!) catlap bil te cu a zal ah hngap...a sanh than i, camipuai cu a hung phi than.  Cuticun, cu drama cu, camipuai a dih ni tiang nifatin te hmuh khawh a si. A ek a etu le a zun a zungtu belte pakhat hnu pakhat an i chang lengmang rua? Camipuai phit lio caan i a zohkhenhtu saya/ma hna kha va tihpiak duh hna hlah. Ziah tiah, cu hna cu an ka kha an rak phih diam cang hna i mitbenh anak pipi an rak i benh diam cang. (An hna zong maw a va chetbeh rua, thei  ve hlah?)
Tang 10 camipuai sungh/awn a hung chuak. A awngmi minung zeimawzat lakah  zun zun le ek thawh a thiammi pawl cu an awn lawnglawng si loin, Distinction pakhat maw, pahnih maw an hmuh behbeh. Cu hna siangngakchia annu le anpa le cu an va i lawmh zia! Nafa cu...a thiambak si, ti  le cangka.....an hmai a va panh khawh ning le an ilunghmuih khawh ning! A rauh hlanah Pathian sinah lomhnak bia chim a hau, rawl hrawmnak he...ti a si ai! Pastor le Khrihfa upa zong sawm dih an si ve. Lomhnak bia le phungchimtu hna nih Pathian a thattuk ruangah Pathian nih a bomh i atu bantukin tang 10 camipuai kha Distinction in a awng, tiah ti a si cang. An eika le an rawlka nih an bungtahei in a va thawt ning! (Pathian nih an bia a lehmi hna cu: Hi bantuk hi Sehtan le minung kap 2 ibomhchanh in tuahmi a si i, kei kaa tel lo, lih le hrokhrol, fir le tlei in tuahmi a si...tiah a va ti hna hnga dah?) Hihi kanmah lawng hngan, midang nih theih awk thalo, a cangmi thil phunkhat.
                                                                        2
Midang hngan le mizapi nih theih ah theih dih ciami lawlaw, a cang taktakmi thil pakhat hei chim than rih usi. Kawlram cu a thancho tuk cang caah [uktu hna le uktu nih fialmi-nithong le phanah a putu (Kawlholh in: Htee kaing, phanatkaing) cheukhat hna an bia fawh ei!] university ah siangngakchia umnak le cawnnak nih a zo ti hna lo i, a langpatlang in cacawnnak cape-cala (correspondence/distance education) an tuahnak a sau ko cang. Assignment ca an phit ter hna i, camipuai pi an tuah hna. Ahopoh – cape/cala a cawngmi poh awn dih a si, Bible sianginn a kaimi siangngakchia vialte sungh um loin an awn dih bantuk kha,   hei tuakchunh ko, an thiam le thiamlo kha  na hnakkar ah tenh duh hlah.
A ra cang hih,  cape-cala!
Cu camipuai pi (final exam) cu cape-calaa uktu hna university ah va kal hnawh in phit a hau, an kal bak ve phot. Thlakhat hrawng hi ca an chimh (camipuai ah a ra hngami taktak kha chimh le ciahter/zohter a si)  hna. Camipuai ah a ra hngami taktak kha poh (10) hrawng a si i, cucu an chimh hna, an zohter hna, an ciahter hna. Cuti bu zong ahcun camipuai pi  taktak ah cawnmi ca aa hunh i  fir buin  a phimi an um rih hoi. Cuticun B.A./B.Sc. cu an hei awng ve. An awnmi ca/course cu an thiam taktak le thiam taktak lo kha, hnakkar tenh le hna ihnawhpi rih hlah usi. Cu degree an hmuh hnu cun, an gown le luchinh a hri aa thlaimi he ngan taktak in hman an i thla i, mileng khan i mizapi hmuh khawhnak ah rumra ngei ngai le langsar ngai khin tar a si cang. A va thatuk dah! Nain, cu hmanthlak a zohtu mileng nih kha  nu/pa cu  a cawnrup in a thiam naisai lo.... ti kha a theihpiak ti hna lo. A cawn le a thiam caaha awng i, degree a hmuh ko....tiah a ruah ko lai. Keimah hi Laitlang ka um lioah cape-cala in degree a lami tampi ka hmuhmi hna lakah minung pakhat lawnglawng hi a thiam taktak mi a si, tiah ka ruah. Cu nu cu Hakha peng  Loklung khuami  a sii, Bachelor kha qualify a si caah, Master a peh i, a dih, a lim, a awng diam cang. Siang cachim a sii, atu hi university pakhat  ah Lecturer a tuan lio cuahmah. Hoidang le midang tu cu careltu nih hei zawndamh te ko hna.
Cacawnmi thiam le thiamlo
University kan rak kai lio (1969 – 1973) hrawng hi sianghleirun kai le Education System pi hi aa ningcang rih ko, a thatuk rih. Atu lio vawleicung ram thangcho hna an  fim cawnnak bantuk kha a rak si ko. University kai le thil si ningcang zongah zaa a lawng i, a nuamh zong a rak nuam taktak. Ca lei fir le tlei, hrokhrol le ziknawh te hna zong a um in a rak um lo. Cu hna biafang zong kan thei bal lo i, a biafang hrimhrim zong a leng in a rak leng lo. A thiammi nih anmah tein an thiam ko i, a thiamlo mi nih anmah tein thiamlo a si ko. Final exam camipuai kan tuah lai ahhin, a chuak hnga ding a kong (topic) hna hi kan sayate hal khawh a rak si lo lengah, cubantuk hal zong cu a phung a rak si lo. Cucaah subject pakhat ah kan cawnmi dihlak hi poh (30 in 40 kar) hi a si tawn i, camipuai taktak ahcun poh (8) hrawng hi a chuak tawn. Cucaah a chuak taktak hngami poh (8) kha mahte nih tuaktan thiam in, cawnmi chungah abiapi deuhmi  poh (20 in 25 kar) tiang hi a tha tein zoh a hau. Kan zoh taktak fawn. Cu hna chungin poh (8) a rat tikah zaangdam tein kan phit khawh lawng si loin, a chuak lomi
                                                                        -3
kan zoh ciami hna zong kha kan thiambeh cang. Tuak khawh le chim khawh a si mi cu: Kan cawnmi course kha 60% hi a tlawmlei ah kan thiam, ti khawh a si men lai.Cucaah  degree kan va hmuh tik zongah kan cawnrup in kan thiam, ti khawh a si hnga lo maw?
Asinain, atu lio Kawlram tang (10) phit le cape-cala hi tah an cawnrup in an thiam hnga maw? tihi fim cawnnak lei ah aa biatak mi hna ca ahcun ruah lo awk tha  a si  lo. A thiam taktakmi le aa zuam taktakmi, a thluak a tha taktakmi an um ve ko lai. Nain, mitlawmte lawnglawng an si ve lai. Kei ka chimduh mi cu zapi zaran ca deuh ah a si zia kha, rak theithiam ve u. Tang (10) camipuai an chek tikah subject pakhat ah marks (35 in 39 kar) an hmuh ahcun mark (40) lawlaw an pek hna i, an awnter hna, ti a si. [Biakarlak tenh: RMIT University ah Diploma of Interpreting course a kaimi, Chinmi/Laimi pakhat cu final assessesment  antuah lioah, NAATI timi National Authority for Accreditation of Transalors and Interpreters-a tlingtlakmi ca a lettu le holh lettu sinak minit 30 phitmi ah Marks 70 in a cunglei hmuh a haumi ah khan, Marks 69 a hmuh, nain, Marks 1 te zong kha chap le betpiak phung a silo caah a sung ko, Mark 1 te  zong bomh phung a si lo cu ta!]. Cu marks (35 in 39 kar) an hmuhmi hmanh cu cafir chom, ca itlen chom in phitmi a si tikah, an cawnmi an course cu marks zakhat chungah 10 in 20 kar (10% to 20%) tiang lawnglawng an thiam khawh lai caah, zakhat chungah 80 in 90 kar cu muipadap le akawlawng bak a  si ko lai. Cu ve bantukin cape-cala i lakzau degree hmuh len ko zongah, a tha tein cacawn setsai loin awn le degree hmuh a va si ko lai, nain, an cawnmi an course kha 30% hrawnghrang lawnglawng an thiam khawh lai caah, 70% hi cu azeiti hmanh in a banh kho ti lailo i, muipadap in hmuhmi degree cu a chungpi tiang vun purh tikah zeihmanh  a um lomi akawlawng (vacuum) a va si ko hnga. Ngeihchia a va si dah! [A thangcho ciami ram ahcun, cawnmi course ah khan, an lakmi subject  pakhat duahmah ah Marks 70 in a cunglei a hmumi kha a thiam (Distiction-DI a hmu)  tiah ti  a si i, Marks  80 in a cunglei hmuh ahcun a thiam taktak (High Distiction-HD a hmu), ti a si.Cu  Marks80 in a cunglei  a hmumi cu Ph.D. course ah kai khawh a si cang]. Pehthan te ding>>>>>>

Comments