Chungtlik Zawtnak

                                                                                                                             F. Lai Len

Chungtlik zawtnak (diarrhea/diarrhoea) khi nan theih cio ko lai. Kan chung a kan tlik cang cun kan takpum chung ah ti a tlawmter/zawrterngai  i, kan tha a dih ngaingai. Siibawite nih kan chung a pihnak caah sii-ai an kan pek lengah, kan takpum chung ti a khah thannak caah, a thlumhang Glucose an kan pek i cuticun an kan thlop.  Chungtlik zawtnak in thih ngaingai cu a tlawm ko nain, kan chung a kan tlik ruangah kan tha tu cu zeimawzatpi a dih ve. Nain, kan ithlop hnu cun kan dam than ve ko. Amah belte chungtlik sawhsawh in thisen chungtlik (dysentery) lei ah a kaichin ngak hngalo…..??????

Hi zawtnak phunkhat a si mi chungtlik he aa lo nawnmi (pawporh kan ti lai maw, zeidik?) nuncan ziaza, lungput  le cawlcanghnak lei ah Laimi nih kan chambaumi le a ping le a pang deuh ah kan purh sualmi, kan ruah sualmi, kan tuah sualmi hi um len dawh in ka hmu. Cu tuah sualmi tampi lakah tlawmpal in hun langhter ning law, a tha hnga pei  dik maw?

Minung  chan, chankhat (one generation)

Vawleicung minung  vialte an chuahkehnak a hlathlaitu le a cawngtu, cu lei ah a thiam taktakmi hna khi “Anthropologist” an ti hna. Minak, mirang, midum, misen , Africa, Asia, America, Europe tibantukin kan i thleidang liangluang ko nain minung chan, chankhat (one generation) hi  cu Anthropologist pawl nih buaktlak in kum (30) ah an chiah. Kha an chiahmi kha Laimi caah tiah, an zawn kan ruahpiak deuh hna hei ti phun khin, a kum an kan thumhpiakmi cu ka thei hraw rih lo. Zeicadah tiah, vawleicung World Standard  pakhat cu thumh piak phung zong a si lo imiphun pakhat caah a kaih zong kaihpiak phung a si lo.

Asinain, Laitlai mitampi nih kan i bochanmi le kan ihngatchanmi CACC nih a chuahmi ca cheukhat, cun Laitlai mitampi nih kan relmi Rangoon LBC nih a chuahmi Muko mekazin cheukhat hna chungah, cabia a tialtu hna nih minung chan, chankhat kha kum (25) ah anmah duhte in an thumh lengmangmi ka hmuh theo. Cu catialtu hna zong kan zoh tik hna ah, Anthropologist an si lo zia tu cu a fiang bak. Cu an tialmi ca nih  a va hnorsuanmi cu: zei  a thei setsai lomi careltu cheukhat  hna kha lamping ah a hruai cang hna i, a dikmi thawngpang tu theihter  loin, a dihlo mi thawngpang tu kha an chungah  a ron hna  he aa khat ko lai. Minung chan, chankhat kha mahduhsalam in kumpi kum (5) an thumhmi ka ruah tikah Laitlang khua cheukhat market sa kan cawk bantuk he aa lo rua dah ka ti! Cuaikhat ah kiap (100) a  um timi cu, vawleicung  nih a khiahmi le a hmaanmi metric system a si. Kha kiap (100) kha mahduhsalam in kaih khawh zong a si lo  i, thumh khawh zong a si lo. Nain,  Laitlang khua cheukhat sathahnak le sa zuarnak market ahcun cuaikhat ah kiap (70) a sina, kiap (80) a si  na, …cuticun cuai cuaikhat ah kiap (20) a thum na, kiap (30) a thum na….a si ko. Hi cuaikhat ah a kiap an thumhmi hi chan chankhat kha mahduhsalam in an thumhmi he an thumh ningcang aa lo ngai rua ka ti. Cucaah, Laimi nih hin minung chan, chankhat khi Anthropologist le vawleicung  nih a khiahmi le a hmaanmi kum (30) ah a dikte in hmang cang usi law, a tha hnga lo maw?

                                                                        -2-

Stage show cungah pangpar pek le pangpar oih

Laimi nih theng donhmi cung kai (stage show) hi kan thiamnak a saupi rih lo tiah ka tuah. Keimah ka theih tawk ahcun, University Students’ Fund kawl  an rak thawkka hrawng (1970 hrawnghrang) in aa thawk rua, tiin ka thei. Cuticun duhsah tein a hung thang ziahmah, Kala Dewali puai hna hei hmuhpah, Kawl titoih puai hna hei hmuhpah le Kawl pawl stage cung kai hna zong hei icawnpah a si i, atu cu a lar ngai cang ko hi ta. Atha ngai ve ko, kamkhat lei cun. Nain, ruah a haumi cu a um ve hoi.

Hi theng donhmi cung kai le hlasak hi abikin Kawl pawl titoih puai ah stage show in kan icawnmi a si rua, tiah ka ruah. Hlasatu pakhat hla a hun sak le cangka pangpar pek he, pangpar oih he mitampi nih chuah hnawh in va conglomh a si i, kamkhat lei cun thiltha a lo ngai nain, Laimi theo cu luanlak le thuman lakin kan va tuahtak hoi. Cucu zeidah a si tiah, hlasatu kha pangpar pek le pangpar va oih lawng si tilo in, va kuh thulh, a sakmi hla kha va zonh thulh, va lampi thulh, asiloah a pawngte in va lampiak thulh, cheukhat ve nih cun a pawngte in luling tawkhot in circus a thiampi bang vun ingerhngoi   i daiving hna va thut  thulh, acheu ve nih cun vompi bang va huk ta thulh, tibantukin…kha hlasatu nih thako in a sakmi hla kha kan va tamhmoih piak ciammam i, hlasakmi muihmai (scenery) kha kan va chiatchuah dih. Kan theih ve lomi cu: kha stage cung hlasakmi kha (DVD phel in chuahmi tiang zong)  kanmah Laimi lawnglawng nih kan zoh lo, miphun dang hna zong nih an rak zoh ve….ti kha a philh in kan philh theo. Kha hlasakmi le stage cung Laimi nih kan chiatchuahmi a hmumi miphun dang nih an kan timi cu: Nan nunphung hi dahngai “Monkey Culture (Zawng Nunphung)” lei ah pei nan kirthan ko hi”……ti a si. Cu bia a theitu caah ningzak taktak khi a si. Mirang pawl stage cung an kai le, hla an sak tikah Laimi nih kan tuah bantukin mizapi nih an tuahmi cu nihinni tiangah ka hmu hraw rih lo. Laimi kan tuahsermi nih “zawng (monkey)” tuahser bantuk lei ah a kan chiatchuah hi cu, ruah a hau ngai cang rua, tiah ka ruah. Cucaah Laimi nih kan tuahsermi hi Kala le Kawlte an nunphung kan icawnnak in a chuakmi a si tung  i, a tuahtozia kan thiamlo le kan tamhmoih tuk ruangah “zawng dirhmun” ah a kan chiatchuah cang caah, ruah than deuh le, an hlasakmi kha daite le lungsi tein kan ngaihpiak thiam hna ahcun, thil dawh a si hnga lo maw? An hlasak a dih tikah zapei tu kha a than khawh chungin benghpiak ah a za ko lo hlah i!!!!!

Lairam zamtak?

Pu Zo Mawng te, Pu Za Neih Sum te nih lamhmai sakpiak in atu nihin Laitlang, Laimi lakah pahrang thatha a ngeimi hna nih hla a phunphun  an kan phanpiak, an kan phuahpiak i a tha tuk hringhran. Thantlang peng, Hriangkhan khuami Thang Kio nu nih a phanmi “Chan karlak ah kan nau ee…”timi hla hoi hna khi cu, upa ngakchia, leeng le val, tarnu le tarpa tiang nih thiam le an hmurka cio ah a thlum-aal tukmi hla a si. A va tha kho tuk, meisei in…!!!!!

Nain, hla phantu le hla phuahtu cheukhat ve nih cun, “Lairam an zamtak” tibantuk, “kei cu kan zamtak lai lo” heiti phun in an phan, an phuah tikah ruah awk ngai thil an chuahpi theo. Laitlang le Lairam ah nihinni  khua a sami le a ummi hna khi, “Lairam a dawbiktu” an si lem lai lo (Lairam a daw taktaktu cheukhat cu an um len ve ko lai nain). Cu hna nih Lairam le Laitlang zeitluk an va dawt len zongah zei pipa ngai zong kha an va tuah kho fawn lai lo. Ziah tiah,  aa reprai lomi uknak nih a khenkham tuk hna lai caah, lungduh ngai in an cawlcang kho lai lo, ti cu ruah khawh a si. Cu hna Laihlum lak zongah cheukhat

                                                                        -3-

ve cu ramdang chuah khawhnak a lam a um lo caah, Lairam ah bangbahat in khua a sami zong an um len ko lai. A si ah….Lairam ka dawt tuk ee…..ti in Laimi vialte (Kawlram chung hmundang le kadang zongah um hin loin) Laitlang/ Lairam kir dih in, um dih va sisehlaw, a vawlei nih cun a kan tlum ko lai nain pawcawm kawlhawlnak tah? Cu  vialte minung cu a reprai lomi uknak nih a phunzakip in a khenkham rih lai va si kaw, cu Lairam a dawtu le Lairam a tanhtu vialte cu ei awk rawl hmanh thathi kan va hmu kho lai lo i, fanghang  (sanpioh) din bu, derthawm thingthiang le tai ireh bu, thazang zong ngei huaha loin, thli voikhat a hran sualah a pur hnga ding dirhmun….ti awk khan in um dawh kan si men lai. Cu dirhmun kan phak ahcun, Lairam dawtnak thinlung zong thlau khawh hmanh a va si men hnga lo maw?

Cucaah a ruahzia thiam a hau deuhmi cu: Kawl hriamtlai hna nih  an chuahpi mi a reprai lomi uknak a chuah ruangah ramdang va kal le kuli kan va tuan khawh, cu tuan chommi hlawhte in Lairam le Laitlang lei zongah zeimawzat va kuat khawh le, va  bomhchanh khawh khi, khatlei cun Pathian thluachuah hmanh a si deuh….ti tuin ruat thiam usi law a dikdeuh mi a si lai tiah, ka ruah. Cu hriamtlai uknak nih khat lei ah a chuahpi rih mi cu: Acozah riantuantu hna zong nih, hlanlio bantuk si tilo in acozah rian an tuannak a chungmuru in a rak thang ciahmahmi ziknawh le eihmuar nunphung (corruption culture) ruangah, zeimawzat pi an hun icawihler ciammam  i, mirtlawr ngai le khuasak thadeuh in an hun um khawh zong hi Pathian thluachuah a va si lo hmanhah, Sehtan thluachuah tal cu a va si hnga lo maw?

Ramdang a ummi Laimi nih an khua le an ram cio ah, an bomhchanhmi hna lethiltha an tuahmi khi a tam ngaingai ko cang, hmailei zongah thiltha tamtuk an tuah rih lai. Cu an tuahmi zong cu Lairam le Laitlang an dawt caah a si ko. (Laihlum le Laikhaal lawnglawng nih Lairam le Laitlang an daw hlei lo i, an dawt cionak tu kha hrom in ibomh thiam a hau). Cu leng hmanhah umnak ram le sican nak nih a ngeih caah, Laihlum le Laikhaal um Laimi nak hmanh in ramdang um Lai fanau hna nih Lairam le Laitlang kha an dawt deuh men lai. Vawleicung khazaa ah aa thekmi  Israel miphun hna nih nihinni tiang an ram faparik Israel ramte kha vuipi tluk in a ngan i, chiandeih nak in a puarhrangmi Arab ram nganpipi hna karlak a um ko bu ah, himbawm tein an kilven khawh kha, ruah a haumi a si. Cubantuk cun, Lairam kan chuahsemnak ramte cu “lei khuazaa ah aa thekmi Laimi” hna nih kan kilven peng ko lai. Lairam le Laitlangkha kan zamtak naisai lo, Lairam le Laitlang bomhchanhnak caah ramdang ah hlawh kan va tuan biatu a si ko. Cucaah hlaphan thiam hna le hlaphuah thiam hna nih hi thil sining hi lung fiangte in nan rak theihthiam hnu lawnglawng ah hla hna hi rak phan/phuah cang ulaw a tha hnga lo maw? (Cu thil sining theih lo zong nih cun chungtlik zawtnak  phunkhat hoi! Hoinau hna)