~HITUM PHUNGPHAI

A.  NUPI

            Laimi kan phung ahhin hringtu nu le pa nih, tefa a cuza an ngeih ahcun nupi le va kawlpiak kha an rian ngan bikah an i ruah i an i chiah. Hringtu a ngeiti lomi ngak`ah le buangro hmanh kha a taang rihmi an unau nih an rian biapi bikah an i chiah `hiam`hiam. Pa ca tu ahhin nupi kawl halpiak hi a si deuh.

Nupi Phun Li

a.    Nuhrim

Nupi hmasa bik ti kha a si. Nutak a si lo le nuchun ca zongah chiah khawh a si. Nutak

a um lo caan paohah nutak i a `uanvo kha a va nih a chaanter.

b.    Nutak

Pa nih nupitak caah kawlchaw le arsa tling tein a `hit i arnak a hmanhmi a si. A

thlacamnak khothlaban asiloah thlakhoban kha a tawnghter mi a si. Mah nu he an hrinmi fapa cu a pa ro conak nawl a ngei.

c.    Nuchun

Nupitak le thlacamnak khokheng hrawm awk ding caah `hitmi a si lo. Inn lakah a

langin a lenmi a si asilole nupichun hrimhrim ah chawva tling tein a `hit i arsa zong a thah khawhmi a si. A duh ahcun a inn zongah aa umpi khawh i innchung tang rian`uantu lawng a si i nawlngei `ung lo, khuazeimaw caan nupi a si. Hi bantuk nupichun hi anmah phun tia zong, anmah tia lo zong an si kho ko.

            Mah nu hi a nupitak he fapa an hrin lo i mah nuchun he fapa an hrin ahcun `ha tein arsa a thahmi fa a si caah rocotu tiang a phan kho ko. Amah phun tia a si i nutak he fa ngei lo i um, nutak zong nih a thih taak i pa nih a duhmi a si ahcun nutak ah a chiah khawhmi a si.

d.    Nutlai

Nupitak a thih hnu ah `hit nolhmi a si asiloah a nupi nih a thih taak, a nupi he an i `hen

hnu ah nupitak ah khahmi minu kha a si. Amah chungkhar chung zongin siseh, mi chung zongin siseh, a thit khawh ko. Mi a `hit hna zongah, mah chung a `hit hna zong, a nupi nau aa laak zongah man cu a ning tein A in aa thawk lai i Z tiang a manh ko lai.   

B.   MAN

Laimi nih nupi kan `hit, va kan ngeih tikah kan celh na loin a si khawh chungin man kan i man tawn. Hi bantuk manh kan i zuamnak zong hi fanu ngeitu nih chawva a hauh ruang le a duhfah zong aa tel ko lai. Asinain minung kal cio ningin man kan i manhmi cu kan nupile kha man kan ngeihter hna ruangah a si. Mi fanu a si vemi cu a man loin, thilhring bantukin a sawhsawh in, fawi tein i laak khawh a si lo ti ruang zongah siseh, chungkhat le chungkhat i pehtlaihnak ca zongah siseh, man kan  i manhmi hi a si.

Nihin ah man manh a dohmi tampi an um.  Minung kan phung nih a laak hngami nakin a hlei le a luan in, duh  lo tlaakin, hakkauh in an laak. Cheukhat nih ”kei cu laak vekvek ah a sining tein, laak lo vek ah laak lo lawlaw”, tiah a timi an um ve. Cheukhat tangka tawng kho nih phungleng lonh tiangin thilri, tangka, `hitumhnak kha an tuah i an buar tikah, an ngeih in kan phung an hrawh tikah zapi caah lam a pit i hawi nawl zong cawn khawh lo, ngeih nih le phanh khawh lo khua lakpakar ah kan phung kha upatnak in kan tlaihchan kho ti lo.

Tangka tawng kho nih an duh in hi bantukin man vial manh duh `ung lo, puai vial midang nih phanh khawh lo tiangin `hitumhnak an tuah tikah kan phung kha tangka in an hrawhter i, kan phung kha upat lo ah kan tlaaktermi zong kha kan zeite a poi lo. Cucaah vawlei lei nih a kan hruai khawh ti lo le mah duh salamin khua kan sak ruangah sifak le mizapi (mizaran) caah tiah ruat in, biaknak tal nih kan tlaangtlaak kho hnga maw tiah an rian a si lo nain Pastor le upa hna tiang nih an rian ah an i tenh hi an mawh lo.

I.MANPI  HNA

1.    Phunthawh

Phunthawh ngaingai hi man ah an relhmi a si lo. Hi cu hrin man a si caah man ah a relh lomi tampi an um.

Phunthawh timi cu hringtu a pa nih a comi a si. A pa a um ti lo ahcun rocotu nih a tincomi man a si. Cu man cu siapi a si ahcun siameithlaih a um i mah caah cun pum`ek pahnih pekchih a si tawn. Phunthawh lo fa cu lakfa an si caah a pa ro conak nawl a ngei lo. Laimi kan caah a faak bikmi cu phunthawh lo fa, arsathah lo fa, lakfathu tiah mi nih an kan ti ahcun, chuahkehnak chim, zolangh a si ruangah manh teengteeng dingmi man a si.

Cun Phunthawh cu Arsa nih a zulh. Phunthawh le Arsa cu kan Laiphung ningte in nupi le va an i umhnak a hun phuangtu, a hun langhtertu, a fehtertu, biahngaltu a si. An i umh ni ah a manh lai a ba kho lo. Arsa a thahmi cu saluchumh nih a kilning tawn in a zulh lai. Siameithlaih ah pum`ek pakhat a pek chih lai. Nu nih tefa thlau loin a kir ahcun man cu a khirh lai i pa nih a maak ahcun man cu a sung dih lai. Tefa ngeih hnu ah a kir ahcun an fale he an i pehtlaihnak caah a taang lai, a kir lai lo.

Laimi a si paoh nih man cu peek phung, man phung a si tiah an ruah ciomi a si. Ar ah ni asiloah `hitumh nikhua ahhin man dihlak i cheuthum cheuhnih cu kut cungah an i humh tawn.

Hlan ahcun man caah sal zong i manh tawn a si nain atu ahcun sal canah sa`il, vawlei, ram, phaisa le thilhring zongin an i manh ko cang.

Phunthawh kan manmi cu nu kha kan `hit caah kan phun chungah aa fonh cang lai caah a phun kha kan thawh a si.

Bawiphun caah cun thap hnih thluahmah in an hauh. Nupi pahnih a ngeimi nih cun nuchun arsa einak caah siate an hauhchih.

2.    Puman

Puman hi a nu hringtu a pu (pucing) nih a co lai, Hrinman tinak a si, Phunthawh he aa tlai. Siameithlaih ah pum`ek pakhat peekchih a si tawn. Hi Puman conak kan timi ahhin an pu a um ti lo zongah fapa pahnih a ngeih hna ahcun a upa nih puman cu a co lai. Far pahnih co ding an ngeih hna ahcun u le u, nau le nau in an i co lai. Nu pathum le pa pathum an si ve zongah u, lai, nau tiin an i co hna lai.

3.    Salpaman

Hlan ahcun va ngeitu i a `a, a pa le sal lakah a `hawng bik, rincanh bik nih co a si tawn. Atu tu ahcun an rualchan chung pakhatkhat nih co le tin a si cang. Mah man ahcun cawtum in siapi tiang man a si tawn. Nu nih a kir taak ahcun mah man cu a kir ve.

4.    ~aman

Nu i chuahpi `a a ngeih lo ahcun a pa unau hna i fapa lakah a duhmi kha a coh khawh hna. Cu man cu Phunthawh he aa pehtlai. ~a kha manpi ah sia pifa, arsa einak siapi, a luchumh ah laksawng vokpi a si lai i a luchumh le a ciang a um lai.

5.    Numan

Numan cu va ngeitu i a nu kan manh kha a si. Vok in siapi tiang manh tawn a si ko. Va a ngeimi a hringtu a nu nih a co lo zongah a dang pakhatkhat kha man cu coh khawh a si. Nu nih a kir ahcun a kir ve.

Numan cu hringtu a nu nih co ding a si ko. A fanu va a ngeih ni ah hringtu a nu a um ti lo ahcun Numan coh a duhmi an kawlpiak lai. Hi Numan timi hi, va ngeitu nih a kir `han nakhnga lo caah a chuakmi a si i Numan cotu nih chimhreltu ah cang seh ti kha a si. Man ceihkhaan lio ahhin hi kong hi an ceih ko nain an manh hna lo ahcun vangeitu lei nih halnak an tuah khawh. Man hauhnak caah cun sathah le zudah in man hi cawh a si tawn.

6.    Niman

Va a ngeih ni ah nungak nih ni a ngeih lo ahcun a `a, a pa nih an hampiak lai. Thahpiak ni ah vok in siapi tiang an thah lai i a ni inn ah an ngalh lai. Asinain an ti khawh rih lo ahcun zupu lawng dah in an nawlphiar khawh rih ko. Cucu Manpi kan i manh khawh hlanah kan in topi chung hna, kan in thlauh chung hna tinak le kan lungthin a `ha ko tinak a si.

II.MANTE  asiloah  MANTLAU pawl : -

1.      Lamvah man

2.      Tualkai man

3.      Tivatan man

4.      Hleikai man

5.      Thirliak

6.      ~hutphah man

7.      Zuhrai man

8.      Ti-awk man

9.      Kuanfang

10.  Hrangkha

11.  Puakpuan

12.  Vokrial – ah

13.  Tai nawn man hna an si.