LAI NUNPHUNG CHEUKHAT

1. Kawi le Maw

          Laimi hi miphun dang he i lawh lonak tete kan ngei. Miphun dang hi kawi, hawikom, tlongleng`i tibantukin a phunphun an ngei i an i bawm an i daw ve ko lai. Voikhat i bawmhnak in maw, i tonnak in maw an i komhngamh colh ko lai.

            Laimi cu kan hmette in kanmah he thinlung khat, tlongleng`i khat, `hial loin aa komhngamhmi kan ngei hna. Hi hna hi kan innchung tang hmanhah kan chimh lomi hna hmanh kan thinlung ummi bia kha kan chimhrelhmi an si tawn. Cucaah nupi`hit nikhua ahcun kawi le maw hi i tlaih a si tawn. A fian deuhnak cun a man in kawi le maw tlaih kan ngei.

            Nihin kan i umh i Pathian hmai ah kut kan i sih tikah a herh ruangah kan pawngkam i mitpheng ah a dir liangluang mi; mithmai a ngeih caah kawi ah kan i tlaihmi zohzun kawi bantuk hi a si lo. Mithmai ngei cu an kawi le an maw an tampi i an kawile nau an ngeih hmanh aa thei lo mi tiangin an tam.

            Laiphung ngaingai ahcun kawi cu pakhatte i tlaih a si i a `hohkhantu milu tamnak hi kawi tlaihnak kongah kan hmanmi a si lo. Nihin ah kan hmanmi biakinn i kutsihnak le `hitumh ni i dirpitu lawngah kan ruahmi thil hna hi cu, kan pupa hna nih kawi i tlaih timi he cun tahchunh awk a `ha rua hnga lo.

            Kawi tlaihnak cu kawizaang timi a zaang titpi kha cuai hnihthum tia in hlawi i i pek, asiloah cheukhat khua nih cun a ruh (phui) kha a hnakpang khatlei pahnih veve he aa hluaitlai in i pek a si tawn. Chunthah i a dir thah paohah i pek lengmang a si ko. Hika zawnah kawisa cu kan i pe cio ko nain mah le khua cio in a sa kan i pekmi aa dang men lai. Nihin ahcun khuapi deuhah tangka in i pek a si deuh ve cang. A kawi zong nih a ngeih tawk a tlawmh lai i zupu zong a tlawmh chih ve lai.

            Kawi a biapit ning hi an kaa in ‘ka kawi’ tiah an i auh lawng hi a si lo, zupu pu khat an dah lai zongah a kawi kha an auh i amah nih a dah lai, an innchung sang ah thil pipa, chiat`hatnak a um le khua an khaan tik zongah an theihter lai i aa tel lai. Thah le dah an tuah khawh zongah a hram in a dongh, tualphiah ni tiang amah nih abikin a tlaangtlaak hna lai. Tualphiah dih i fimtawl in a donghnak tualphiah zu an dahmi tiangin `uanvo a laak dih lai.

            A kawile an `ilhtlawh (thih ni) nikhua ah ar a thah lai i rawl a put hna lai. Hi bantukin kawi hi chungkhar caah santlai tuk mi a si caah an fale chan tiang zongah philhthlau lo tein an i hlam lengmang. A fa nih kawi dang a ngeih i mi dang a kawih hmanhah an innchung ah fel le teimak tein rian a rak `aun, a rak dawtu hna a pa kawi kha an philh phung a si lo. Chunhthah i a dir an thah khawh ahcun sa kuttum tia, zohco tal cu an hleh lengmang hna.

            Chunhthah caan a chuah tikah a herh lomi thil an chuak tawn. Sathah, zudah a si caah zohchia khenhhru in a ummi fimtawl tiang, mi an kawhmi hna ahodah a ra, a ra lo, an eimi buh le sa a cham, a za ti vialte kha a rian a si dih. Thil pakhatkhat a baumi a um sual ahcun a rannak in a chunthattu a kawile kha a thanh hna lai. Tahchunhnak ah a kawi i a unau chuahpi tibantuk an rat lo ahcun a ruang zeidah a si ti kha a hlat lai i, rem an hauh ahcun mi a fial hna hnu ah a remter hna lai.

            Maw belte cu a hlankanh in mawpi, mawlai, mawte tiah pathum hi i tlaih phung kan ngei. A vangeih nikhua ah an ngeih tawkte an tlawmh lai. Cu a mawle nih cun chiat`hat a ton ni ah an teltumpi lai. An mawnu va a ngeih ni ahcun a va inn tiang him tein a phanh tiang rian an ngei i an kilven lai. A va inn a phanh hnu zongah a li a leng sual lai tiah thlakhat chung zong an riahpi ko lai. Maw man an hmuh ve.

2. Arthin tuh

            Hi biafang hi mizaw zoh ti duhnak a si. Abikin fakpi i khawndennak a tong i lamhla i a ummi a chungkhat nih mingaihchia an si ve caah sa pakhat an i put i an rak zoh. An thah i innpa chakthlang vialte nih an eidin.

            Cun mizaw a ceimi an um tikah le a nung ti lai lo tiah an ruahmi hna cu ar an i put i an va zoh, vok zong in an i zoh. A sullam cu Laimi kan caah sa chungril cu a thaw bikah kan chiah i a thin le a lung chinchin cu holhnak hmanhah “upa sa” ti a si i kan sunhsak tukmi a si caah a nun chungah a thin hi chumh in a kaa ah tuh i eiter ti duhnak a si ko. A min cu arthintuh ti a si ko nain a ngei nih cun vok zong an thah i an i zohnak ko.

            Arthin tuh timi ahhin a bikin thi le sa aa tlaimi hna zong, aa dawhriami hna zong mithi deng va chawnhbiak canah tuahmi a si caah a nun chungah hi hi a tuah lo le an tuah manh lo ahcun an lungsia a herh ngaingai tawn. A nun chungah a hmanung bik an va biakchawnh ti tluk ah ruahmi a si.

3. Lungdonh

            Khua hauka ah Laimi nih a thimi lungdonh (piles of stone) an tuahmi kan hmuh `heo tawn. A lungdonh ah hmaihum le darkhuang hna an tar tawn. Mah lungdonh cu hri le hreng in a thimi a si ahcun vailamtah bantukin an kar i ( X ) muipu kha thing ah an suai i an tar chih tawn. Hi an suaimi cu hrengkhenh in a thi tinak kha langhter duhnak a si.

            Hika zawnah hngalh awk pakhat cu acozah nih an thahmi a si le si lo hngalh duh ahcun hauleng ah an vui maw vui lo ti nih khan a langhter ko.

            Lungdonh timi hi mithi mi hna philh lonak caah tuahmi a si deuh. A ti kho paoh nih an tuahmi a si ko nain a bik cun khual, khua lamhla deuh ah a thi i a ruak hna khua i a phan kho lo mi hna nih hin an tuahmi a si deuh.  Ruak a tlun khawh lo tikah a ti kho nih cun a zual a than le cangka in aa donh colh zong an um. Lung aa donh kho nih cun laam zong an serh lawlaw. Nihin kan Khrihfa chan hmanhah lungdonh cu kan ngol kho rih lo.

            Lungdonh hi ki khat rian a si i thlacam zong a um lo. Hlan ahcun mithi caah kuatmi le hunhmi tete an tuah tawn. Khuachung tlangval hna nih asiloah an fialmi hna nih lung kha an kawl. Cheukhat lung a harnak khua ahcun an tlunkal pahah an i ngiat pah cia. Lung a harnak khua ahcun a dir thah bakin tlangval kha an fial hna i tlangval zong nih biatak tein an kawl, an phorh, an put, an tlunh ve. Lung an donhnak ahcun paih an tuah i laam zong an tuah. Cu hnu ah inn ah an tlung i zu an ding, zaanriah an ei, an i pai i nuam ngai in an laam.

            Cun lungdonh cu khualtlawng, lo kalmi hna i dinhnak le `huttonak `ha in kaupi in an tuah i mithi i a konglam kha an `ial tawn. Hlan ahcun sanu lemnak caah an ngeihmi thilhring maihum, muko, marlei pawl kha an pemh, awng lakin an tuah hnu ah thing cungah an cinh i an khenh chih, an thlai tawn hna. ~hin`hang an donh i, pura kha lung le vawlei in an hnuai. A pawng ah khonrua (rua kha a hram in an sah i a par kut tiang) tan loin pahnih an bunh. Bihthlalang le puan rang kha an thlai hna.

            Ralkut, thih fakin a thimi hna caah cun an nun lio i an thilpuan thilri pawk kha ‘kan hmuh ahcun kan lung a fak `han’ tiah an ruah caah thing ah an khenh chih dih hna i khuacaan sinah an ciam dih ko.