1979 kum ah Ngakchia
Kum puai tuahding rak timhtuahnak in ngakchia covo biakamnak ca khuaruahnak cu aa rak i thawk. ~hawng ngai le
mi thinlung la ngai in aa rak i thawk kho lo.
Ngakchia covo biakamnak ca remhnak tuah ding cu Poland ram hruainak in a
rak si. Biakamnak cahran `hen hnihnak remh tiang zongah ram tampi nih zei ah
rak rel a si lo. 1988 kum ah UNO minung nuhrin covo comission nih rian a peekmi
rian`uantu nih biakamnak ca an lim thawkin cozah le cozah a si lomi buu hna he
an lung a hung tho i teltumnak an hung ngei colh. Vawlei Cung Ngandamnak Bu(WHO),
Ramkip Huap Rian`uantu Buu(ILO) hna nih an hun cohlan `han. 1989 November 20 ni
ah tuahmi UN Pumhnak Thlurpi chungah ngakchia covo biakamnak ca cu rak ser a
si. 1990 kum ah ram(20) nih an lung a tlin caah a hung nung. Kawlram zong nih
1991 August(14) ah lungtho ngai in min a rak thut ve. Nihin ni ahcun UNO Nuhrin
covo vialte lakah hi biakamnak ca hi ramkip nih an pom i, ram (193) nih hnget
ngai in min an thut cang. 2005 March thla tiangah American le Somalia ram lawng
min a thu rih lomi ram an si.
UNO nuhrin covo
biakamnak ca lakah ngakchia lei kong biakamnak ca hi hawi he i dannak a ngei. A
pakhatnak cu hi biakamnak ca chungah a kau deuh le a tling deuhmi aa tel caah a
si.
Chungtel ram hna nih
hma an laakning report peekter a si i, an zulh le zulh lo zohning zong a dang
biakamnak ca nakin a `ha deuhmi rian pawl an i tel caah a si. Cu ngakchia
biakamnak ca chungah aa telmi ngakchia covo hna cu (1)Nun khawhnak covo
(Survival Rights), (2)~hanchonak he aa pehtlaimi covo(Development Rights),
(3)Kilvennak he aa pehtlaimi covo(Protection Rights), (4)I teltum khawhnak he
aa pehtlaimi covo(Participation Rights) tiah phun li in `hen khawh an si.
1.
Nun khawhnak covo timi cu ngakchia hna an nun khawhnak le an nunnak ding
caah a herhmi thil hrampi hna hi a sawh duhmi a si. A zatawk in nuncan, inn le
lo, ei le din, ngandamnak lei ah i thlopbul khawhnak nawl pawl an si.
2.
~hanchonak lei covo cu ngakchia nih an thil ti khawhnak le `hancho tertu
thil vialte kha a sawh duhmi a si. Fim cawn khawhnak nawl, lentecelhnak le
thabaat caan ah dinh khawhnak nawl, nunphung lei cawlcangh khawhnak nawl,
thawngpang laak khawhnak nawl, zalong tein biaknak lei zumh le khuaruah
khawhnak nawl pawl an si.
3.
Kilvennak lei covo cu ningcang loin thiltinak, hriamnaam tlai in ral a
thomi hna lak in ngakchia kilvennak, ngakchia hlawhfami si dingin fialnak le
tlaihhremnak chungin khamh le zohkhenhnak hna hi an si.
4.
I teltum khawhnak lei covo cu ngakchia hna an chungkhaar, nunphung le
nitin an nunnak ah i teltum khawhnak hna an i tel. Zalong tein chimrel
khawhnak, dai tein pumh khawhnak nawl a chim chih fawn. Ngakchia an `hanchoning
he aa tlaakin an pawngkam minung hna rian`uannak ah an i teltum khawh lawngah
an upat tikah san a tlai i, mawh a phur vetu minung ah an hung i cang kho lai.
Ngakchia covo biakamnak chungah a tanglei pawl hna hi an
i tel.
Article(1) Kum 18 a simi lawng kumtling ah
ruah a si lai.
Article(2) Zeibantuk ngakchia a si paohah
thleidannak tuah lo ding.
Article(3) A cozah nih ngakchia he aa
pehtlaimi kongkau ah an caah a `ha bik in upatnak he a
`uan lai.
Article(4) A cozah nih ngakchia covo kilvennak
ding caah a kenkip in aa zuam lai.
Article(5) Ngakchia covo he aa tlaak tein nu
le pa nih `uanvo an laak hna a herhning, nu le pa nih
an `hithruainak hna cu acozah
nih upat a peek lai.
Article(6) Ngakchia hna an nun khawhnak nawl,
`hancho khawhnak nawl.
Article(7) Minsak khawhnak nawl le chuahkaa
min cazin chungah khawmh khawhnak nawl.
Article(8) Nu le pa an tuanbia le an sining
theihhngalh khawhnak nawl cu acozah nih upat ding.
Article(9) A si khawh chung in nu le pa he i
`hen lo ding. Asinain ngakchia caah a `habik ding a
si ahcun nu le pa he `hen
khawhnak nawl.
Article(10) Chungkhaar he i ton khawhnak ding
caah ram chungah luh khawh le ramleng ah
chuah khawhnak nawl.
Article(11) Kir `han kho ti lo dingin ramdang
ah hruai lo dingin kilven ding.
Article(12) Ngakchia nih an khuaruahning
chuahpi khawhnak nawl, ngakchia he aa pehtlaimi
biachahnak ngeih tikah anmah
an ruahning zong telh chih ve ding.
Article(13) Ngakchia nih zalong tein
biachimrel khawhnak nawl, thawngpang laak khawhnak
nawl.
Article(14) Ngakchia nih zalong tein khuaruah
khawhnak nawl, zumh le biak khawhnak nawl.
Article(15) Ngakchia nih zalong tein buu ser
khawhnak nawl, i pumhkhawmh khawhnak nawl.
Article(16) Pumpaak zalonnak cu sullam ngei
loin hnahnawhnak peek lo ding.
Article(17) Ngakchia hna i luhmuhzi, nunphung
le an ziaza `hanchonak ding caah mipi
cawnpiaknak rian in `uanpiak
ding.
Article(18) Ngakchia hna an `hanchonak ding
caah a hlei in `uanvo a ngeitu nu le pa, zohkhenhtu
hna nih an herhmi bawmhnak a
cozah nih peek ding.
Article(19) Ngakchia hna taksa le thinlung lei
iintuarternak chungin kilven dingin a herhning in
a cozah nih sualphawt
dantatnak le hmalaaknak ngeih ding.
Article(20) Chungkhaar he aa `henmi ngakchia
hna cu a cozah nih zoh le kilven ding.
Article(21) Ngakchia hna caah a `ha bikmi a si
ahcun midang nih cawmken khawhnak nawl
a cozah nih tuahding.
Article(22) Ralzaam ngakchia hna caah a herhmi
bawmhnak le kilvennak a cozah nih tuahpiak
ding.
Article(23) Taksa, pum le thinlung lei ah a
hlei in bawmh a haumi ngakchia pawl a dang
ngakchia hna he aa tluk cio
in an `hancho khawh nakhnga a cozah nih tuahpiak ding.
Article(24) Ngakchia hna nih a `ha bikin
ngandamnak lei ah an i thlopbul le an i kilven
khawh nakhnga a cozah nih
tuahpiak ding.
Article(25) Zohkhenhnak Department tang i a
ummi ngakchia pawl cu a caan hmaan tein zoh le
chek ding.
Article(26) Ngakchia pawl nih i todelh
khawhnak tem khawhnak nawl.
Article(27) A zatawk in minung khuasak
tintuknak an ngeih khawhnak nawl.
Article(28) Siangniamruun (Primary) tiang
cacawn loin umter loding timi telhchih in ahopaoh
aa tluk ciomi cacawnnak covo
an ngei.
Article(29) Ngakchia pawl nih an ngeihmi
pahrang le a kenkip in an `hanchonak ding cacawnnak
ngeihter ding.
Article(30) Ramhrin minung le khuatlatu miphun
hna i ngakchia hna nunphung le holh
kilvenpiak ding.
Article(31) Ngakchia hna an tha a baat tikah
dinh khawhnak nawl.
Article(32) Phungning lo le sullam ngei loin a
miak hmuhnak rianfialnak in kilven ding.
Article(33) Ngakchia pawl rithainak thil
tonghthamnak ah i tel ve lo dingin kilven ding.
Article(34) Ngakchia hna an taksapum hmang
riangmaang in a miak hmuhnak le nehsawh
thlanglamhnak in kilven
ding.
Article(35) Ngakchia hna cu chawleh
chawhrawlnak hmannak a phunphun in kilven ding.
Article(36) Ngakchia hna an nunnak a hrawk
khotu khuaruahnak, zumhnak an ngeih lo nakhnga
upadi in kilven ding.
Article(37) Ngakchia cu phungning lo le sullam
ngei loin sualphawt, dantat le thah ding tiangin
biachahnak a um lo nakhnga kilven ding.
Article(38) Kum 15 tang ngakchia nih ralkap
rian`uan lo ding.
Article(39) Nehsawh le hnonmi ngakchia pawl an
dirhmun kelah an phaak khawh nakhnga mipi
bu chungah `ha tein umhmun
khuar dingin tuahpiak ding.
Article(40) Sual tuahnak he aa pehtlaimi
ngakchia cu ngakchia upadi ning lawngin biaceih ding.
Hriamnaam
he ralthawhnak kong he pehtlai in ngakchia biakamnak caah chap `hanmi biakamnak
ca le ngakchia pawl zuarnak, pum zuarternak, a thurhnawmmi ngakchia pawl kong
ca he chap`hanmi biakamnak ca a um. Hi chap `hanmi biakamnak ca pahnih cu kum
2000 May 25 ah rak ser a si. Hriamnaam he ralthawhnak ah aa telmi ngakchia hna
kong chap`hanmi cu 2002 February 12 ni ah a hung nung. Cu chap`hanmi biakamnak
ca chungah chungtel ram hna nih kum 18 a tling rih lomi ngakchia pawl raltuknak
ah telter lo dingin `uanvo an ngeihnak kong kha faakpi in dirpi a si. Cucaah
hma a laa dingmi ram tampi an i teltum khawh nakhnga `uan ding le kham ding
caah mipi sinah theihter le thawngzamh dingin chungtel ram hna nih `uanvo
nganpi an ngeihnak hi a si.
Comments
Post a Comment