Mifim nih Lungrawhzawtnak le chungkhar kong an tial mi ka rel mi ka lung ah aum ngai caah kan rak share ve hna. Keimah ka lung ah aum ngaimi le hmuhning tampi ka tial chih.
Lungrawhnak le Tihphan zawtnak hi Laimi nih kan ton ngai mi thil asi ko nain, a kan hrawktu thil pakhat asi tiah ralrin awk ah kan ruat lo. Zudin le Saei le thilfir /hrokhrol hi attha lo ti khi cu kan theih tuk fawn. Zu ding kan doh hna/ Mifir kan doh hna bantuk te in ( Lungrawhnak le tihnak ) hi kan doh ding thil biapi asi ve.. Ataktak kan tonmi (lungretheihnak le lungrawhnak ) hi zeitluk in dah kan nun nak a hrawh i , zeitin dah kan doh lai(ralrin lai) ti hmanh hi biapi deuh in kan ruah awk khi asi.
Minung kan nunnak ah rethei le thaba in khuaruah le riantuan asi. Kan tonmi thil pakhatkhat ruang ah lungrawhnak le tihphan nak achuak kho. Lungrawhnak cu amah tein a dam te ko lai, va um ko seh tiah hrial awk atha hlei lo. Acaan arauh deuh poah ahcun azual deuhdeuh mi zawtnak tthalo bantuk asi. Anxiety and depression Association of America ( ADAA ) nih hlat nak atuahmi ka rel tik ah ka hmuhmi cu ( 18% of U.S popolation over age 18 is affected by an anxiety disorder ati. Only 33% of those effected received treatment. Chronic depression effects approximately 3.3 million American adults tiah atial. ( Suallam cu US milu kum 18 tling mi 18% nih Lungrawh zawtnak an tuar i, cu zawtnak atuarmi hna cung ah cun zatuak ah 33% lawng hi Sibawi thiam sin ah i thlopnak a tuahmi an si. Caansau pi lungrawh zawtnak he aum mi minung atlawm bik 3.3 million hi American ahcun kan um lai tiah kan zumh ti hi an catial mi asi.
Ruah aphu ngai mi asi. US ram ah hithil aum ahcun Kan laimi chung ah tampi aum ve lai ti cu chim khawh asi ve. Ram nuam le ram ttha ah hitluk lungrawhnak atam ahcun kawlram(Lairam ) ah sifak le rethei le buainak tamnak hmun ah zei dah lawh lai ti khi hei tuak khawh asi rih. Lungrawh ruang ah minung nunnak tampi aliam kho ti hi kan theih awk pakhat asi. US National Institude of Mental Health ( Thinlung/Thluak lei Zohkhenhnak Sizung ) nih an hmuhmi cu Lungrawh zawtnak atuar mi hna i an um tu ning muisam an chim mi cu ( thiltuah i palh lengmang/ Lungmih / Zan ih khawhlo/ Sivangh hman/ umthiam lo cawlcangh le khuaruah hman/ rawlduh tilo/ takthah le fah/ atu le tu ngaihchiat fawituk/ Nuamhnak asimi tuahzong huam lo ( Sex ) tuah zong huam lo. Mah le mah lainawn nak ka tuah ah attha ko timi khuaruah lengmang. Rian interview tuah ah tlamtlin lo lungrawh hmanh khi Thla 6 chung atlawm bik lungrawhnak achuah ter khawh ti asi. ( Thadi zang bat tuk le zawtnak tiang a phan kho.
Lungrawh/Lungretheih Zawtnak Khamh awk ah atanglei thil hi na tuah ahcun thiltha an si lai tiah ruahnak pek mi aum.
1. Communicate ( Hawi he Ichawnh Biak)
Minung na dawtbik mi hna sin ah na lungthli bia phuang ko. Na nupi/Napasal or na nungak le na tlangval sin ah va phuang/va chim. Asilole na hawikom tha bik sin ah va phuang. Na lungretheihnak kha pumpak caan pe law , mi bia ruahnak le hawi he i hrawm in thazang va lak ding izuam. Na dawtbik na hawikom sin hmanh ah na duhmi bia na chim lo ahcun aho hmanh nih na ngaichiatnak an theihpiak tu le an bawm tu an um lai lo. Na nupi/Napasal sin ah an chim i aherh mi cu chim ko hna. Na zumh bik mi sin ah va chim.
Minung na dawtbik mi hna sin ah na lungthli bia phuang ko. Na nupi/Napasal or na nungak le na tlangval sin ah va phuang/va chim. Asilole na hawikom tha bik sin ah va phuang. Na lungretheihnak kha pumpak caan pe law , mi bia ruahnak le hawi he i hrawm in thazang va lak ding izuam. Na dawtbik na hawikom sin hmanh ah na duhmi bia na chim lo ahcun aho hmanh nih na ngaichiatnak an theihpiak tu le an bawm tu an um lai lo. Na nupi/Napasal sin ah an chim i aherh mi cu chim ko hna. Na zumh bik mi sin ah va chim.
Tahchunhnak in ka chim lai. Laimi sin ahcun biathli timi hi a um kho lo. Confidential ( thlithup bia) ti mi hi aum kho lo , phuanpiak dih zungzal asi tawn i, biathli zong hi chimh ngam phun asi lo. Kan hawikom sin ah biathli kan phuan mi le kan tuahmi thil vial te kha , kan ningzahnak ding ah phuan piak ahmang mi an tam tuk. ( Nungak le Tlangval aaduhmi hna zong an i tthen sual hnu ah nungak ningzahnak/hmualpho nak ah tlangval nih biathli phuan piak ahmang mi atam pi. Mah nungak khi kan rak i duh lio ah duhtawk in ka tuah cang mi asi ti bantuk nehsawhnak le thangchiat nak bia chim ahmang mi hi Laimi cheukhat an um hna. Apalh taktak mi asi. Ahmanlo taktak mi lungput asi. Laimi cu dawtlio ah chim mi kha , itthen hnu ah huatnak in dongh ter ahmang mi kan tam ngai rih. Kan iduhlio lio thil kong lawng ruahphung asilo, i tthen hnu zong ah mi zohchia in a um sual lai tiah kan ralrin piak ding aherh mi aum ve.
Lihchim le Ipheh hi laimi zia pakhat asi men lai dah. Mah nungak nu kha na rak uar bal ko lo maw tiah vun hal ah ka duh bal nem mam lo tiah ipheh a hmang tuk mi tlangval cheukhat ka hmuh hna ah ka uar lo ngai ngai. Nu zong nih an ipheh len ve thiam thiam. Pheh aherh lo mi asi. Ka rak duh tuk ko nain Pathian nih samhri a kan sih lo caah kan i co kho lo bia asi tiah chim ahcun adih mi( biahman) asi ko. Zeidang bia le aherhlo mi Nungak santlaihlonak le tthatlo nak vial te misin ah kan phozar tawn mi khi, fihnung tak tak mi lungput asi. Laimi nih kan hrial aherh mi lungput asi. Kan duh tilo hnu zong ah thangchiatnak va chim len kha aherh nak aum lo. Iduh dawt lio tuahmi le chimmi bia thli kha , respect (upat hmaizah nak) pek zungzal awk asi.
Cun, Hawikom tampi cu mi nih bawmh an kan hal i, an lungretheihnak an chim tik ah Zei tin dah ka bawmh khawh hna lai timi ruahlo in, midang sin ah va chim piak khi aum. Voikhat cu nuleva an buai i khua an tli. Pakhat nu nih phone chawnh i bia ahei hal hna. Ziah phone cu na hei chawnh i an buainak cu na hei hal duhnak asi ka ti. Theih ka duh bia asi ko ati. Zei hmanh na bawmh khawh ding mi le an caah tuahpiak ding lungthin pakhat hmanh na ngeih tung lo ahcun zeicahdah phone hei chawnh cu aherh nak aum. An buainak kong na theih zong ah na bawm khawh tung lo ahcun biaduh men men a si tiah ka mawhchiat. Mi buainak kong theih hi kan uar tuk i, mi buainak kan theih tik ah ngaihchiat pi lo in , kan lung awi tawn , kan nehsawh tawn mi hi lungput ttha angei lo mi kan sinak alangh tawn nak asi.
2. Socialize ( hawi sin ah chuah langh)
Lungrawh tik ah hawisin ah chuah langh aherh. Mah lawng um ding asi lo. Ihkhun cung ah mah lawng khuaruah lungthin a um kho. Mah lawng nih tuar loin hawi sin ( mibu ) sin ah chuahlangh aherh mi asi. Adonghnak ah hawi he i komh duhlo le mah lawng um duhnak ziaza ah ahruai sual khawhmi asi. Atthalo mi asi. Hawikom he party kal le zanriah i hrawm, lentecelh ti bantuk pakhatkhat tuah aherh tuk.( Execercise ) Lentecelh hi ngandam nak caa lawng ah atha hnem lo. Lungretheih dam ternak caa ah attha tuk mi asi.
Lungrawh tik ah hawisin ah chuah langh aherh. Mah lawng um ding asi lo. Ihkhun cung ah mah lawng khuaruah lungthin a um kho. Mah lawng nih tuar loin hawi sin ( mibu ) sin ah chuahlangh aherh mi asi. Adonghnak ah hawi he i komh duhlo le mah lawng um duhnak ziaza ah ahruai sual khawhmi asi. Atthalo mi asi. Hawikom he party kal le zanriah i hrawm, lentecelh ti bantuk pakhatkhat tuah aherh tuk.( Execercise ) Lentecelh hi ngandam nak caa lawng ah atha hnem lo. Lungretheih dam ternak caa ah attha tuk mi asi.
3. Self Care ( Cawngh Hramh duhnak Ngeih Ding )
Lungrawhnak na cung ah atlun or Ngaichiatnak fak pi na tuar tik ah mizaw cawnghram ban tuk in na zoh khenh hmasa herh. Na nupi/ Napasal pakhatkhat alungrawh ahcun pakhat khat nih riantuan lo zong in na umpi tak ahcun attha. A thinlung damter nak ding ah rian na tuan asi ve. Ngaichiat hi tuarpi tu le ruahpi tu an um tik ah atuar afawi deuh ve.
Lungrawhnak na cung ah atlun or Ngaichiatnak fak pi na tuar tik ah mizaw cawnghram ban tuk in na zoh khenh hmasa herh. Na nupi/ Napasal pakhatkhat alungrawh ahcun pakhat khat nih riantuan lo zong in na umpi tak ahcun attha. A thinlung damter nak ding ah rian na tuan asi ve. Ngaichiat hi tuarpi tu le ruahpi tu an um tik ah atuar afawi deuh ve.
Laimi cu lungrawh/lungretheih hi apoi mi thil ah kan ruahlo tuk tik ah kan pasal /kan nupi le kan fa le nih ngaihchiatnak an ton tik ah kan zoh sawhsawh hna i, ahramh awk kan theih lo. Kan dai thlang i, um sawh sawh in kan um tawn. Va tuarpi ve nak thinlung aum lo. Nupi le pasal le fale ngaihchiat le lungretheih mi hmanh azoh sawhsawh ko mi na si ahcun nupittha/pasal ttha na si hrimhrim lo ti kha ruah aherh..Asilole.. mihrut taktak ka si tiah cawnnak le mifim sin ah nunzia tampi nacawn aherh rih..
Lungrawhnak hi sau tuk umpi ahcun hruhnak zong asi caah ( Psychologist - thluak/lungthin lei zohthiam tu ) sin ruahnak hal aherh mi zong asi. Kan hawikom pakhat khat ( kanupi/Pasal /nungak le tlangval harnak /ngaichiatnak /lungretheihnak an tuar tik ah tuarpi le theihthiam piak hi kan thiam ahcun lungrawh zawtnak hi a tlawm deuh hrim hrim lai tiah zumhmi asi.
Comments
Post a Comment