Ka Philh Khawh Lo Mi Lai Khuate Nun Te Kha

Tang sarih sung awn catlap an tarmi cu ka hawi le he tihduk ngmah tuk in zoh ding ah kan khuataw kiang i an sak sianglai ruun lei panh in kan kal hna. Kan khua cu voidang tawn ahcun a king a dai, chiarchak ar takda-ak thawng nih umhar  a hruai khun tawn nain tuni cu ngakchia kan hlunghlai. Hohmanh nih palkai ngam lo mi bang a kingdai mi kan sianginn kainak lei ahcun kan panh hna. Sianginn kan phak tlawmpal ah inzuat meheh le vok nih hmunhma an lakmi an bualcelnak ah a rak cangmi kan siangruun cu kan phan.  Mipi aw au an theih in ,kuhrunghreng tiah an thazaang um ek chuah in an tlizam, kan mah zong nih an ser tlakrawh vampang cung catlap raang ah kan min cahang dum in ai tial hnga maw? tiah kan mit cu arti tia in kan i au hnu ah, tihduk ngmahduk in vamping catar cu kan hei fuhpanh cio. A cheu cu mithmai chiabu he an hmai kuthnih huh buin inn lei an lawi ko khi ka hei hmuh hna. Thinphangnak le thlalau nak in a khatmi ka takpum le ka mithmai he cun ke hei fuh.  

Ka thin  a phang a liamcia thla 3 lio I ka rak phitmi kong kha ka van ruat zei dah ka rak phit khawh lomi timi kong ka van ruah lio lung awmtawm in ka um lio ah “wwoowwowo na awng hi na min  rak zoh hmanh ´tiah Thawngpi nih a van ak zuan hnawh I, ka kut cu a hun ak tlaih. Mipi nih ka min an van au thawng nih ka takpum cu khuaruah har in a puak kekmi bang a van ka hninh saih. Lunglawmnak he inn lei ah ka lawi.

Theih Lo Hruh Khuaruah Molh

Tang sarih ka lonh cang, ka saduhthah kan tlin lai tiin ruahchannak nganpi ka ngei. Thaal ahcun kan nih ngakchia lai khuate ah zeidang hlei tuah awk um hlah. Siang inn khar lio  a si kan um  ahar, kan siang inn kai lio , cauk sanhnak kha tthai ttholh le chai, namtong sanhnak ah kan hman, nitin lungthin rethei in kan cawnmi le zan mitkuh cim lo in kan thluak chung ah a tlumrem lo in kan rak rawn tawnmi ca hna kha kan nu le kan pa hna nih khuhsi, cakuak zualnak ah an hman .  Kan hawikom hna he ramleng ah kan chuak, kan khua tiva te bungkur va theh, nga va tlaih, ram lak a corh anhringso chungkhar nih ei awktlak , tio awk, khawte, anphui, tabob,, tiohmui, bantumbaw, kuangkua, le a dang ramlak an hringso kan hmuhmi poah kan banh kan lak, cerh tiput kan hmuh ah rap chiah ding kan mit a thi. Thlakhua pau a chuak ramhno hna an hungcar fa semno a ser vanva hna nih an ei pawcawm kawl in fingtin an cul, khualinh, tamhal tuar in an vakvai cerh tithiang a kawlmi hna kha kan nih rual nih caan tha lak in rap kan tarh hna. Va kan awh hna caan kan nih rual lunglawmhnak in lopi hurkuang kan tlirh lio ah hringtu a nu le pa hna nih zeitik ah dah kan eidin ding tirawl an rak put lai tiin pawtam,tihal bu an mithli rualriat he a hram an fa le bel an hramnak aw, thawng cu thingkung ramkung hmanh nih an rak tuarpi cio  hna laid ah kaw mu. Kha lio kan rak tuahmi ka ruah, a tu ka tuah liomi ka van i hlatlai tikah hi tluk in maw ka rak hruh ko ti hi ka van thei than. Mah kha lio cu hruh khua molh tiah keimah tein sual kai phaw.

Furpi Caan Hi Kan Caah A Nuam Khun Ko Rua

Kan khua ah tangriat tiang tiang a um ko nain hmunpi deuh ah fimnak cawn hi hmailei kan mah ca zong ah a tha deuh lai ti ruahchannak he Hakha khua ah sianginn kai ahcun kai thawh. Hakha khuahlun hi ka pa chuahkehnak khua a si nain kan nih unau cu Thangzang ah kan than caah ka pa chuahkehnak hi  a tlaichan awk kan hngal lo a tu tiang zong ah. Ka pa u le sin ahcun ka um tikah thil sining tampi aa thleng. Ka chuah semnak kan khuate kha hawikhua nak in nauta bik ko hmanhseh ka hlam zungzal. October thla a hungchuak , kan sianginn kainak Pyidawtha sang um sianginn no3 zong zarhhnih an kan khar piak caah lunglawmhnak in ka khat. Kai lawmh tuk ah tlangpar ah aki in na au tungmang khi ka duh.  Camminpuai kan phitmi kong ah ka lungrethei lo khua lei tlunnak rumro ka ruat. Sianginn khar ni caan a hungphan, Khuate lei in sianginn a rak kaimi hna poah cu khuachung ah thil zeimaw kan i zalh cio hna, khua lei tlun kan i ngaihnak cu hal hau lo kan muihmai in hngalh khawh colh a si.

Chin Taung Ttan mawtaw ah tiket cu ka cawk i, a cung ah hawitampi hna he kan thu ti hna. Hakha khua cu tichum nih a khuh, lampi kan kal pah ah minung an char lengmang hna caah tu le tu kan dir.  Timit le titta kuuanghrawn van culpal pah in khua lei tlun cu lungthin a nuamh nih hmurka nih a chimthiam lo. Timit nelkuang hrawn, facang hna cu an en lio, lamkam ah an mah le khua caan hoih in a par enmi ram pangpar hna cu zilthli nih a van hranh, ruang hniahmah tein an lam ttimi hna khi ka hei hmuh hna. Mawtaw cit lio ah zingkhuan in a rimi zong cu an rak tlawm ve lo a sinain mah hna kha a ho an si ti nihin tiang ka hngal kho thai ti hna lo.

Thantlang zanlei suimilam 2 helham ah kan phan. Ka pu le inn ah kai thum. A thaizing khuangtir in kan khua lei ah ka tlung colh. Kan khua phak lai khualubo in khuathar le khua hlun cu a hei lang. Ka ngaih tuk ah thangpiin voikhat cu ak au ta. Zanlei sang ah ruah siamsiam in a hungsur. Thingva kuang lei lo an tlak lio si caah a nuam khun. Ruahpi siamsiam tein a sur caah duhsah rang tein kan kal. Khua cu zan lei suimilam 3 helham ar an khuan lio caan ah kan phan. Khua chung a kan hmu mi nih kut an kan tlaih. Khuapi hnem sianginn kai cu kanmah tawk in an rak kan sungsaih ngai.

Inn ka phak ka ruksai cu ka pi nih a rak ka  coih. Ka thabat vialte an hungtlau. Kan inn Tlang I UNDP nih ti merh an kan tuahmi mi ah ka vai kholh.  Zanriah ah zusa le chihlam chuanmi a kan hunh, lo chungchuak mai aan, le kawm no chumh mi cu tihang ah a chumh , ngapih rawhmi kha nalnuak hnuk he awkah a van hun. Rawl kan ei lai ah ka pi nih thla a cam, ka nu le ka pa an um lo kan mah unau le ka pi tiin kan si hna. Raw lei khim dih in ei awk ah kan zolo kawmrawh cu an rak tlat le tapkam ah a rak em cia. Rawl kan ei dih hnu ah ka pi vokrawl chumh ding ah coka lei a panh. Kei bel ka tak kai kholh hnu ah ka sam cu muinak nih a khuh cagmi kan thlanglang cung ah faing ual fiang lo ual in, sithau kai thuhnalh hnu ah lenglei ahcun ka chuak.

Furpi a si caah lam a nal, kan cung vanlai in a rung cer delhmalhmi firukrual hna le zan thlapa han nih an cun “ nangmah furpi khuadawm nih cun kan iang cu na kan phen kho naisai lai lo’ tiphun in vanlai chumnak chung in an hungchuak hna.

Khualai sentenary lungphunnak kam ah zaathar valrual hna cu an kuak pak buin an rak thu hna.  Hawikom hna he sau nawn i hmuh ti lo hnu van i ton cu lungthin ai phundang. Kawi Uk nih a ttingthang key cu a van merh len. Khua lai ah zan thalpa le cung firuk runrual lawm in a au mi ngakchia hna zong an mah le ruun in cio an hlam cang.  Inn thlang vahhual in mupi tar zong hram hram ai thok cang.  Nungak lennak ding hmun kan i caih. Khua lak i kawmfo hlanhmi le hnawmhne tlat ah a hung zuangmi fikfa nih kanmah lehtuk cei nawn in an kan thuat. Fikfa seh celh lo lai phan ah Pa Al te ho cu kuakkhu hluaimai in an i bak. Kan nih cu kan ngakchia deuh ti phun in kan i la, kan u le sin ah kan zu ngam lo( lungthing chung in cn kan rak duh ziar ve ko). Tu tiang kuak cu ka hei hlam lo rengreng, kan hawi le cheukhat bel cu sianginn khar caan talah kuak kan zuk lo ahcun tiphun in caan tha an la.

Pa Lal nih India lei in aicawk mi Casio suimilam cu a van zoh” Khah dua le hna bia kan i ruahnak ah caan akn thlau tuk mah le siaremnak cio ah nungka cu leng han usih” mipi kan biaruah an kan vaivuanh.

Aw si tak cu ti, then phaw ne hna usih tiin kan mah le theih nak cio ah nungak len ahcun kan choi hna.  Tangriant kai lio , tlanval lungthin kan theih ka, duhmi kan ngei nain kan hmurka nih a chim ngam lo lio caan, tleirawl lio si tikah mah lawng nungak len cu cakei tlaih fial tluk ah kan i ruat. Minung 5 kanmah phu cu Certe len ah kan i, thawh. Certe cu kan mah kumkhua a si ko nain lai khuate nu kan ti nih kanmah nak in a calcang deuh ving. A kan chonh biak hmanh ah kei cu ka thling kik. Ka za tein nungka kan len, capo kan sia, a si nain kei cu tapchang kam ah ka thu. Nungak hmai ah soi lai kha ka duhnai sai lo cu caah dai tein ka um.

Zan a hungtlai  ziahmah , kanmah le ruun inn cio kan fuh cio hna.  Kan ruun inn lei ahcun keimah lawng thlavai kiang in ka lawi. Kutka ka vun kingh, ka pi nih a rak ka hunpiak. Ka ihnak ding cu, ka ihkahn khan cu ka van hun,  lei babucawng a rak thuan, zan ihlai ketawlnak caah tilum a rak ka sat piak.  Ka nau le rual cu zanmang an manh dih cang hna.

Caan saupi ka kaltak cangmi ka ihkhun cung ahcun duhsah tein ka hung zau. Ka cal kai domh pah buin khuasa ka ruat, ka ihnak thlalang awngka in duhsah tein a hunglangmi zan thlapa khi ka hei hmuh. “ Ka nau nangmah lawng na lileng lo, keimah zong pei lileng thlqavai kiang in mah tiin zantim king dai ah ka riangvai ko hi” timi khi bang ka ihnak khandal lei cu van naih zuahmah in a hun ka ceuh. 

Khua lu bo lei in uico boa thawng cu a langhlat in ka hei theih khawh. Kan inn thlang in a hung awnmi khuatirit thwng nih mitkuh a hungthlim.  Aw kan khuate hi a rak nuam tuk ve hrim ko mu, a king tukmi zantmin sin ah lunglomhnak in a khatmi nunnak hi zei nih hme  a tluk tiin keimah lawng lungkil in khua ka ruat.

Pup…pep…pup..pep tiah kan inn cung I, tidor bang a hung tlami ruah hmai thong cu ka hnathlam bantuk in ka theih. Vuuuu…………. Tiang kan inn thlang thingkung hna cu thlitu nih a van hui len, uico boa zong an dai cang.  Kan ihnak kam thlalang awng ka hei zoh, van lei a cerh cung firuk ruanrual an tlau, van lai a vang thlatang pa zong a mui de ti lo, nak dem dum in chak lei thlitu nih a choimi khuadawm nih kan khua cu a hunkhuh dih colh.  An ser Nueclear bang in a tawhng thang I tuksum khuadurdawm nih kan khua cu a khuh chilh colh. Tektlak thawng kan theih I, ka lau tuknak ah ka puanbu tang ha kai dup. Dai tein ai hngailhj cangmi ka nau le hna hmanh an lau tuknak ah an khup an tummi hmanh zuk! tiah an zamh.  Kan vamping I, kan tarmi TABC Calentar han cu a hui hranh, thlitu  ahran tuk ah kan inn pi cu dut! Dut! Tiah a van thui.  A ruah hlan ah rangtum lamlai cir ah a duhtawk in ai cheih bang in kan inn cung canphio cu furpi ruah nih a van den. Mintlau lek le khuadur dawm nih thlakokbar.

Kan inn chak in tilu hna cu sursur in an luang. Hakha sianginn ka kainak , khuate fa ka si ruang ah tampi sersat ka tonmi vialte hna kha ka ruat, kan chuahsemnak khua le ram te ah mah duh tein kan tlon len lio hna kha ka ruat than.  Zan nih a chilh cangmi khuamui lak ah duhsah tein ihzai ka ka rel. Thaizing cu rial nih a thilh cangmi kan inn pa hna Kawl hai tangtil ka char lai tiah lunghmui ngai in saduh ak that. Cu lio ah Thawngpa! Thawngpa! Tho cang riantuan kal an tlai cang lai hih tiah kan nu nih a van ka hlauh cu, aw hlan lio kan khuate nun kha hi ram ka phak tiang mu ka philh khawh rih lo zeitik tal ah nehbung khirh caan um te hnga m aw ti bu in riantuannka lei ah lu kheuh buin……………..

Mangtha rih ulaw

Tlerlung, Melbourne

21/November/2018